Kimyo va kimyoviy texnologiya

Prinsipial texnologik sxema 
Ca va Mg ionlari nisbatiga qarab soda zavodlarida ikki xil texnologik sxema 
qo‘llaniladi. Kalsiy ionlarining miqdori ko‘p bo‘lsa bir pog‘onalik texnologik sxema 
qo‘llaniladi. Bu sxema bo‘yicha rassol bir vaqtda xam kalsiy xam magniy ionlaridan
tazolanadi. Magniy ionlarning miqdori ko‘p bo‘lganida tozalash jarayoni ikki ta 
pog‘onali usulda amalga oshiriladi. Birinchi pog‘onada Ca(OH)
2
yordamida 
Mg(OH)
2
cho‘ktiriladi. Ikkinchi pog‘onada Na
2
CO
3
yordamida kalsiy ionlari CaSO
3
shaklida cho‘ktiriladi. Ikkinchi rasmda soda eritmasini dastlabki kaustifikasiya 
o‘tkazishi bilan bir pog‘onali rassolning tozalashni texnologik sxemasi ko‘rsatilgan.
Soda olishning asosiy bosqichlari. Namokobni tozalash bulimi. Texnologik 
tizimi, mashina va qurilmalari. Ammiakli usul bilan kalsinasiyalangan soda ishlab 
chiqarish texnologik bosqichlari qo‘yidagilardan iborat. 
NaCl+NH
3
+CO
2
+H
2
O 

NaHCO
3
+NH
4
Cl 
Ushbu reaksiya 2 ta pog‘onada o‘tkaziladi. Birinchi pog‘onada absorbsiya va 
ikkinchi pog‘onada karbonizasiya jarayonlari o‘tkaziladi. Karbonizasiya jarayonida 
cho‘kmaga tushgan NaHCO
3 
filtrasiya usuli bilan ammoniy xlorid tuzidan ajratib 
olinadi va kalsinasiyalangan soda olish uchun kalsinasiya bo‘limiga yuboriladi. 
2NaHCO
3
→ Na
2
CO
3
+CO
2
+H
2
O 
Parchalash temperaturasi 160-180
0
C tashkil qiladi. Hosil bulgan uglerod oksid 
gazi karbonizasiya bo‘limiga yuboriladi va bu yerde asosiy jarayonlardan tashqari 
bir nechta yordamchi jarayonlar o‘tkaziladi. 
Hosil bo‘lgan NH
4
Cl dan esa ammiak regenerasiya etilib, absorbsiya 
bo‘limiga yuboriladi: 
2NH
4
Cl +Ca (OH)
2

2NH
3
+2H
2
O+CaCl
2
) 
CaCl
2
chiqindi sifatida maxsus yig‘indilarda saqlanadi.

---

39 
Kalsiy gidrooksid olish uchun zarur bo‘lgan CaO karbonat xomashyosidan 
olinadi.(bo‘r, ohak toshi va boshqalar). 
CaCO
3

CaO+CO
2 
CO
2 
gazi karbonizasiya bo‘limiga yuboriladi, CaO dan esa kalsiy gidrooksidi 
olinadi. 
CaO+H
2
O 

Ca(OH)
2
Barcha soda zavodlarida NaCl suv eritmasi Na
2
CO
3
va Ca(OH)
2
yordamlarida 
Ca va Mg ionlaridan tozalanadi. 
MgCl
2
+Ca(OH)
2

Mg (OH)
2
+ CaCl
2
CaCl
2
+Na
2
CO
3

CaCO
3
+2NaCl 
CaCO
3
va Mg(OH)
2
chiqindi sifatida saqlangichlarga tashlanadi, tozalangan 
NaCl eritmasi absorbsiya bo‘limiga yuboriladi. 
Namakobni tozalash.
Birlamchi namakobning tarkibida kalsiy va magniy tuzlari mmvjud. Agarda 
ulardan rassol tozalanmasa, cho‘kmaga kuyidagi yaxshi erimaydigan birikmalar 
tushishi mumkin: CaCO
3
, Mg(OH)
2
, NaCl · Na
2
CO
3
· MgCO
3
, (NH
4
)
2
CO
3
· MgCO
3
. 
Bu birkmalar apparatura, trubalarda tiqilishi mumkin va tayyor maxsulotning sifatini 
pasaytiradi. Namokobni kalsiy tuzlaridan tozalash uchun soda qo‘llaniladi, magniy 
tuzlari uchun kalsiy gidrooksid ishlatiladi. Tozalashning yuqori darajasini 
ta’minlash uchun berilayotgan reagetlarning miqdori juda ham oz ortiqchalikda 
bo‘lishi kerak. Shuning uchun reagentlarning dozirovkasi aniq bo‘lishi lozim. SO
4
2
ionlari rassolda natriy sulfat tuzi holda qoladi. 
CaSO
4
+Na
2
CO
3 
→Na
2
SO
4
+CaCO
3
Sulfat ionlari distillyasiya jarayonida jarayonlar normal o‘tish uchun xaloqit 
beradi, chunki kalsiy sulfat tuzi cho‘kma hosil qilish mumkin. Hozirgi kunda sulfat 
ionlaridan tozalashning samarodarli usullari topilmagan. 
Namokob tozalash jarayonida cho‘kishning yuqori tezligiga erishish uchun 
kalsiy ionlarning miqdori magniy ionlariga nisbatan 3-9 marta kup bo‘lishi kerak. 
Buning natijasida cho‘kmaning zichligi oshgan hisobiga cho‘kayotgan shlamning 
yo‘qolishlari ham kamayadi. 
Tozalash jarayonida temperatura oshirilsa, ionalmashish va degidratasiya 
jarayonlari tezlashadi, induksiya davrining vaqtini kamaytiradi. Temperatura oshishi 
bilan rassolning yopishqoqligi kamayadi, suspenziyaning cho‘kish jarayoni normal 
holatda ketmasligi mumkin. Bundan tashqari keyingi ammiak absorbsiya jarayoni 
uchun temperatura yuqori bo‘lish kerak emas. Shuning uchun tozalash jarayonida 
12-20
0
C temperatura qo‘llaniladi. Namokobda magniy ionlari qancha ko‘p bo‘lsa 

---

40 
20
0
C temperatura qo‘llaniladi, magniy ionlar kamligida 12
0
C temperatura 
qo‘llaniladi. 
Yuqorida aytib o‘tkanimizdek namakobni tozalashga unda qo‘shimchalarni 
yo‘qotish kiradi. Qayta ishlashga keladigan tuzli namakobda oz miqdordagi 
mexanik aralashmalar (qum), kalsiy va magniy tuzlari bo‘ladi. Namakob tarkibidagi 
kalsiy va magniy tuzlari ammiak va karbonat angdrid ta’sirida erimaydigan 
birikmalar: kalsiy karbonat va magniy gidroksidga aylantirilishi mumkin. Sodaning 
bunday qo‘shimchalar bilan ifloslanishining oldini olish va soda ishlab chiqarish 
jihozlanishini 
murakkablashtirmaslik 
maqsadida 
namakob 
oldindan 
qo‘shimchalardan tozalanishi lozim. Namakob mexanik qo‘shimchalar hamda 
kalsiy va magniy tuzlaridan yaxshilab tozalanadi. Mexanik qo‘shimchalar tindirish 
yo‘li bilan ajratiladi. Magniy ionlaridan tozalashni Ca(OH)
2
yoki NaOH bilan qayta 
ishlash orqali amalga oshiriladi: 
MgCl
2
+ Ca(OH)
2
= Mg(OH)
2
↓+ CaCl
2