Kimyo va kimyoviy texnologiya

 
Kalsiy ionlaridan esa soda yordamida tozalanadi: 
CaCl
2
+ Na
2
CO
3
= CaCO
3
↓ + 2NaCl 
Ca
2+
va Mg
2+
ionlari nisbatiga muvofiq soda zavodlarida ikki xil texnologik 
sxema qo‘llaniladi. Kalsiy ionlarining miqdori ko‘p bo‘lsa bir pog‘onalik texnologik 
sxema qo‘llaniladi. Bu sxema bo‘yicha namakob bir vaqtda ham kalsiy ham magniy 
ionlaridan tozalanadi. Magniy ionlarning miqdori ko‘p bo‘lganida tozalash jarayoni 
ikki bosqichli usulda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda Ca(OH)
2
yordamida 
Mg(OH)
2
cho‘ktiriladi. Ikkinchi bosqichda Na
2
CO
3
yordamida kalsiy ionlari CaCO
3
tarzida cho‘ktiriladi.
Yangi cho‘ktirilgan kristallar (zatravka) suspenziyaga kiritilgan holda shlam 
cho‘kishining tezligi oshadi va induksiya davri qisqaradi. Kiritilgan qattiq fazaning 
yuzali energiyasi CaCO
3
va Mg(OH)
2
larning yangi miqdorlarining cho‘kishiga 
yordam beradi. Ma’lum mikdordagi kiritilgan zatravka cho‘kish tezligini oshiradi. 
Shu miqdordan oshib ketsa, normal cho‘kish bo‘lmaydi. Amalda zatravka sifatida 
cho‘ktirgichdagi cho‘kma qo‘llanilishi mumkin. Shu maqsadda cho‘ktirgichga 
suspenziya tozalagan rassol va cho‘kayotgan shlamlarning chegarasidan past 
qismiga beriladi. Uzluksiz, jarayon sharoitida shlam cho‘ktirgichning tubidan 
chiqariladi, tozalangan rassol esa cho‘ktirgichning tepa qismidan olinadi. Shunday 
qplib, kiritilayotgan suspenziya cho‘kma qatlamidan (filtirlanmaydigan qatlam) 
o‘tadi. Cho‘kma qatlami zatravka rolini bajarady. 
Cho‘kma qatlamining qalinligi temperaturaga bog‘liq va tajriba yo’li bilan 
aniqlanadi. 

---

41 
3-rasmda soda eritmasini dastlabki ishqorlash o‘tkazish bilan bir pog‘onali 
namakobni tozalash texnologik sxemasi ko‘rsatilgan. Soda eritmasi aralashtirgich 
(1) ga kelib tushadi. Kalsiy gidroksid ham unga ajratilgan aralashtirgich (9) ga 
beriladi. Soda eritmasi va tozalangan namakob bak (7) da aralashtiriladi. Soda 
eritmasi va kalsiy gidrooksid aralashtirgichlari orasidagi ishqorlagich (8) da reaksiya 
o‘tkaziladi. Ishqorlangan soda eritmasi bak (6) orqali aralashtirgich (2) ga beriladi. 
Bu yerga tozalangan namakob ham beriladi. Aralashma aralashtirgichdan reaktor (3) 
ga o‘tkaziladi. Reaktorda CaCO
3
va Mg(OH)
2
larning kristallanishi amalga 
oshiriladi. Kristallanish jarayoni tugallanishi, bir xil o‘lchamli kristallarni hosil 
qilish, quyqumni
Rasm - 3.
Ohakli-sodali usulda bir bosqichli namakob xom ashyosini tozalash texnologik 
sxemasi: 
1- soda eritma eritmasi; 2- aralashma; 3 – reaktor; 4- tindirgich; 5 – quyqum yig‘gichi; 
6 – ishqorlangan qilingan soda eritmasi saqlash sig‘imi; 7 – suyultirilgan soda eritmasini 
saqlash uchun sig‘im; 8 – ishqorlagich; 9 – suyultirilgan ohakli sut aralashtirgichi. 
zichlanishi va ajratilishi uchun suspenziya tindirgichga (4) beriladi. Quyqum 
eshkakli aralashtirgich (soatiga 5 ta aylanma) yordamida markaziy chiqaruvchi 
quvur tomonga suriladi va undan keyin quyqum yig‘gich (5) ga kelib tushadi. 
Yig‘gichga suv berilgandan keyin quyqum suspenziya holda «oq dengiz» ga 
tashlanadi. Agarda namakobning tozalanishi dastlabki ishqorlashsiz o‘tkazilsa, 
ko‘rsatilgan sxemadan ishqorlagich (8) olib tashlanadi. Reagentlar va tozalanmagan 
namakob bir vaqtda aralashtiruvchi (2) ga beriladi. Ikki bosqichli tozalash 
o‘tkazilgan holda birinchi bosqichga faqat kalsiy gidrooksid va ikkinchi bosqichga 

---

42 
faqat soda eritmalari beriladi. Tozalangan namakob ammiak bilan (85 g/l NH
3
gacha) va qisman karbonat angdrid bilan (40 g/l CO
2
) to‘yintiriladi. 
Nazorat savollari 
1. 
Nima uchun natriy xlorid eritmalarini kalsiy va magniy ionlaridan tozalanishi 
kerak? 
2. 
Sulfat ionlari tozalanish jarayonidan keyin qanday xilda bo‘ladilar? 
3. 
Tozalanish jarayonida qanday kimyoviy reaksiyalar o‘tadi? 
4. 
Tozalanish tezligi va darajasiga qanday faktorlar ta’sir qiladi?