Kinematika asoslari. Harakat haqida umumiy tushuncha. Tezlik va tezlanish. Reja

S=V_xt
Tabiatda to’g’ri chiziqli tekis harakat kam uchraydi. Moddiy nuqta teng vaqtlar ichida teng masofalar bosib o’tmaydigan harakatga notekis harakat deyiladi.
Poyezd, avtomobil, samolyot, yuqoridan pastga tushayotgan jismlar, yuqoriga otilgan jismlar va boshqa ko’inishdagi ko’pgina harakatlar notekis harakatga misol bo’la oladi.
Notekis harakatda o’rtacha tezlik tushunchasi kiritiladi. Harakat davomida tezliklar o’zaro qo’shilib uning o’rtacha qiymati olinadi.
yoki
Jismning oniy tezligi deb, uning muayyan bir paytdagi yoki trayektoriyaning ma’lum bir nuqtasidagi tezligiga aytiladi.
Notekis harakatning trayektoriyasining biror nuqtasidagi oniy tezligi shu nuqta atrofidagi juda qisqa S masofadagi tezligiga teng.

Notekis harakatlarda esa oniy tezlik har xil nuqtalarda va har xil paytlarda turlicha bo’ladi.
Jismning fazodagi vaziyati hamisha sanoq jismi deb olingan qandaydir bir boshqa jismga nisbatan beriladi. Biz jismning vaziyatini va harakatini bir vaqtda turli sanoq sistemalariga nisbatan ko’rib chiqishimiz mumkin. Ayni bir jismning turli sanoq sistemalariga nisbatan koordinatalari har xil bo’lishi mumkin. Bu esa jismning vaziyati nisbiy ekanligini bildiradi.
Jismning istalgan teng vaqtlar oraliqlarida tezligi bir xil o’zgaradigan harakati tekis tezlanuvchan harakat deyiladi.
4. Vaqt birligi ichida tezlikning o’zgargarihiga tezlanish deyiladi.
Тekis tezlanuvchan harakatda jismning tezlanishi deb tezlik o’zgarishining o’sha o’zgarish yuz bergan vaqt oralig’iga nisbatiga teng bo’lgan kattalikka aytiladi.
birligi m/s²
Тekis o’zgaruvchan harakatda yo’l formulalari.
A B tezlik grafik chizig’ining absissa o’qi bilan hosil bo’lgan OABC trapetsiyaning yuzi S_OABC o’tilgan S yo’lga teng.
Тekis o’zgaruvchan harakatdagi bosib o’tilgan yo’lni grafikdan foydalanib quyidagicha yozamiz