Kinetika va kataliz faniga kirish maqsad va vazifalari. Kimyoviy reaksiyalarning tezligi va mexanizmi

Biomolekulyar reaksiyalar- 
Bir tur moddaning bir molekulasi bir vaqtning o‘zida ikkinchi tur moddaning bir 
molekulasi bilan to‘qnashuvi yoki bir tur moddaning ikki molekulasi o‘zaro to‘qnashishi 
natijasida sodir bo‘ladigan reaksiyalarga aytiladi. 
Biomolekulyar reaksiya sxemasi: 
...




D
C
B
A
yoki 
...




C
B
A
A
shaklida yoziladi. 
Misol uchun, vodorod yodidning ajratilishi: 
2
2
2
J
H
HJ


yoki eterifikatsiya reaksiyasi: 
O
H
H
COOC
CH
OH
H
C
COOH
CH
2
5
2
3
5
2
3



Misol bo‘ladi. 
Agar dastlabki moddalarning konsentratsiyalarini C
1
va C
2
bilan belgilasak, 
biomolekulyar reaksiya tezligi: 
2
1
C
kC
dt
dc



bo‘ladi. 
Agar 
2
1
C
C

bo‘lsa V=kC
2
bo‘ladi. Bimolekulyar reaksiyalarda k ning o‘lchami l
3
m
-1
t
-1
bo‘lib, 
sek
mol
l

bilan ifodalanadi. 
l -uzunlik o‘lchami, t-vaqt o‘lchami, m-modda miqdori o‘lchami 
Uch molekulyar reaksiyalar- 
Bir vaqt bir moddaning uch molekulasi to‘qnashishi natijasida sodir bo‘ladi. Bu reaksiyalarning 
sxemasi: 
...
F
E
D
C
B
A





yoki 
...
3




D
C
B
A
shaklida yoziladi. Oddiy 
trimolekulyar reaksiyaning tezlik ifodasi: 
3
2
1
C
C
kC
dt
dc


bunda 

---

3
2
1
C
C
C
dastlabki moddalarning konsentratsiyalari. Tezlik konstantasi k ning o‘lchami 
l
6
m
-2
l
-1
bo‘lib, 
sek
mol
l

2
bilan ifodalanadi. 
Azot (II) oksidning H
2
bilan qaytarilishi: 
O
H
O
N
H
NO
2
2
2
2



3 molekulyar reaksiyaga misol bo‘ladi. 
Faqat reaksiya tenglamasiga qarab, reaksiyaning qaysi sinfga kirishi haqida xulosa chiqarib 
bo‘lmaydi. Masalan: 
O
H
J
H
O
H
J
2
2
2
2
2
2
2






Reaksiyaning yig‘indisi tenglamaga qarab, besh molekulyar reaksiya deb o‘ylash 
mumkin. Lekin, tajribada bu reaksiyaning oraliq bosqichlaridan birida: 
O
H
JO
O
H
J
2
2
2





Tenglamaga muvofiq gipoyodit kislotani anioni JO
-
hosil bo‘ladi. 
Hosil bo‘lgan JO
-
ionlari H
-
ionlari bilan birikadi: 
JO
-
+H
+
HJO 
HJO kuchli oksidlovchi bo‘lganligi sababli J
-
ionini oksidlaydi: 
HJO+J
-
+H
+
J
2
+
H
2
O 
Ko‘rinib turibdiki, shunga o‘xshash murakkab reaksiyaning tezligi uning eng sust boradigan 
oraliq bosqichidagi tezligiga bog‘liqdir.