Kirish 2 bob o’zbekiston respublikasimilliy valyuta bozori

(FORVARD, FYUCHERS, SVOP, OPTSION) BOZORI hali shakllangani yo’q.
O’tish iqtisodiqdarida ayirboshlash kursi siqsatini tanlanishi bir qator omillarga
tayanadi. Ushbu omillar, taaluqli mamlakatda, iqtisodiy vaziyat bilan shakllanadi.
«So’m» hali ham qpiq turdagi valyuta bo’lib qolmoqda, ya’ni xalqaro bozorda bank
xisob-varaQlari bo’yicha hamda naqd pul shaklida muomalada yo’q. Ushbu vaziyatni
o’zgartirish, moliyaviy barqarorlik va iqtisodiy mutanosiblik qaror topishining yakuni
sifatida yaqin kelajakda ruqbga chiqishi mumkin. Xozirgi kunda esa «so’m»ni normal
milliy valyuta qilish, aholini unga bo’lgan ishonchini ko’tarish vazifalari dolzarb
masalalardandir.
Valyuta bozorini, so’mni ichki konvertatsiyasi bilan, nisbiy erkinlashtirilishi
iqtisod va tashqi iqtisodiy aloqalarni «xususiylashtirish» va O’zbekistonni jahon
iqtisodiga integratsiyasining umumiy yo’nalishiga mosdir. O’zbekiston bozorini import
uchun keng ochiqligi, ichki ishlab chiqaruvchilarni kattaroq samaradorlikka erishishga
turtki bo’lguvchi xorijiy raqobat kuchayishini bildiradi.
Respublikada to’lov balansi, valyuta resurslarining sezilarli kamomadi sharoitida
valyutalar yirboshlanishining cheklovlari tabiiy ravishda mavjud bo’ladi. Boshqa
tomondan, so’mlarni erkin muomalada yuradigan valyutalarga konvertatsiyasining
mavjud imtiqzli rejimi va unga xos bo’lgan valyuta kursini belgilash tartibi,
respublikadan kapitallarni chetga oqib ketishiga, ichki bozorga past sifatli import
tovarlarini oqib kelishiga sabab bo’lgan. Buning oqibatida esa valyuta cheklovlari
yanada kuchaygan.
1.3. MILLIY VALYUTA BOZORI RIVOJLANISHIDAGIMUAMMOLAR
O’zbekiston Respublikasidagi valyuta munosabatiarini takomillashtirish, valyuta
bozori va undagi mavjud valyuta operatsiyalarini yanada rivojlanishi bu borada hozirgi
kunda mavjud bir qator muammolar va ularni xal etilishi bilan bog’liqdir.
Ushbu muammolardan birinchisi, respublikada valyuta bozori shakllari
rivojlanmaganligida. Hozirgi kunda valyuta amaliyotida faqat Respublika Valyuta
Birjasi va Birjadan tashqari bozorlar mavjud. Valyuta birjasi faoliyati va milliy valyuta
“so’m” kursini shakllanishiga tijorat banklari sezilarli ta’sir eta olmaydilar, chunki
birjadagi savdolarning asosiy ishtirokchisi Markaziy bank bo’lib, u savdoni nazoratini
olib boradi va valyuta kursini belgilaydi.
Birjadan tashqari valyuta bozori faoliyatini o’rgangan holda biz shunday
xulosaga keldikki, ushbu bozor birja bozoriga nisbatan bir muncha qulayliklarga ega.
Buni:
-birjadan tashqari bozorda valyutani ayirboshlash operatsiyalari vakoladi bank
uchun tekinga amalga oshiriladi, birjadagi savdo ishtirokchilaridan esa, sotilgan
valyuta mablag’lari yoki milliy valyuta summasining xajmiga bog’liq bo’lgan,
vositachilik haqi olinadi;
-hisob-kitoblarning nisbatan kattaroq tezligi. Chunki, birjadan tashqari bozor
to’la operatsion kun mobaynida operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi.
Birjadagi ish kuni esa vaqt jixatidan nisbatan cheklangan.
Ushbulardan kelib chiqqan holda, O’zbekiston Respublikasida valyuta
8

---

to’lovlarni hamda jalb etilayotgan va joylashtirilayotgan vaqtincha bo’sh valyuta
mablag’lari va xorijiy kapital muomalasini tezlashtirish imkonini beradigan banklar aro
valyuta bozorini yanada rivojlantirish uchun sharoit yaratish zarur.