Kirish. Avtomobilning ishonchliligi va uzoq muddatgacha ishlashga yaroqliligiga oid asosiy atamalar va tushunchalar

2-rasm. Yengil avtomobil:
1-dvigatel, 2-kuzov, 3-yonilg’i baki, 4-orqa ressor, 5-orqa yetaklovchi ko’prik, 6-kardanli uzatma, 7-uzatmalar qutisi, 8-ilashma muftasi, 9-amortizator.
Avtomobilning uch asosiy qismini o’zaro joylashuviga qarab: avtobus, yengil va yuk avtomobillari turli xil komponovkfli bo’ladi. Yuk avtomobillarining barcha komponovkalarida dvigatel va haydovchi kabinasining bir-biriga nisbatan joylashishi alohida ajralib turadi. Hozirgi paytda kapotli va kapotsiz komponovkalar ko’p tarqalgan.
Kapotli komponovka (ZIL-130 avtomobili) avtozavodlarda uzoq yillardan beri qo’llanib kelinmoqda. So’nggi yillarda bu xildagi komponovkaning asosiy kamchiliklari, ya’ni haydovchi uchun atrofni ko’rishning yomonligi va massaning o’qlarga notekis taqsimlanganligi namoyon bo’lmoqda. Dvigatel qisman yoki to’la haydovchi kabinasiga joylashtirilgan kapotsiz komponovkaga nisbatan samarasiz hisoblanadi (MAZ va KamAZ), chunki massaning o’qlarga taqsimlanishi va haydovchining atrofni ko’rishi yaxshilanadi, ammo dvigatelga xizmat ko’rsatish qiyinlashadi. Yengil avtomobillarning komponovkalarida asosan, dvigatelning oldinda yoki orqada joylashganligi hamda oldingi yoki orqa g’ildiraklarni yetaklovchi bo’lganligi ajralib turadi. Dvigatel kuzovining old qismida joylashtirilib, orqa g’ildiraklari yetaklovchi bo’lgan komponovka klassik hisoblanadi hamda orqa yuritmali komponovka deyiladi. Bugungi kunda old yuritmali komponovka keng ommalashmoqda. Bunday komponovkalarda ham dvigatel kuzovning old qismida joylashtiriladi, ammo boshqariladigan oldingi g’ildiraklar yetaklovchi bo’ladi. Old yuritmali komponovkalarning asosiy afzalligi, ular yordamida avtomobil massasini 10 foizga kamaytirish hamda dvigatelni, transmissiya agregatlarini va yo’lovchilar o’rindiqlarini qulay joylashtirish imkoniyati tug’iladi. Ularning kamchiligiga to’xtalib, boshqariladigan oldingi g’ildiraklarga harakatni uzatish mexanizmlar konstruksiyasining texnologik jihatdan murakkab ekanligini aytib o’tish mumkin. Avtobuslar uch xil komponovkada tayyorlanadi: dvigatel old qismida joylashgan, dvigatel orqada joylashgan hamda dvigatel pol ostida joylashgan holda.
urish qismi ramalar, o‘qlar va g‘ildirak osmalaridan iborat bo‘lib, 
ularning nosozligi avtomobil harakatlanishida shovqin, tebranish, 
g‘ichirlash va siltanish kabi nohush holatlarni keltirib chiqaradi, natijada 

97
haydovchi va yo‘lovchilarning toliqishi va avtomobilda tashiladigan 

yukning sifati pasayadi.