Kirish. Avtomobilning ishonchliligi va uzoq muddatgacha ishlashga yaroqliligiga oid asosiy atamalar va tushunchalar

O’quvchini bilimini faollashtirish maqsadida Aqliy hujum savollar beriladi:
1. Avtomobil ko’priklar xaqida nimalar bilasiz?
2. Avtomobil ko’priklarini vazifasi ?
3. Avtomobil ko’priklarini ishlash jarayoni qanday?

Yangi mavzu bayoni : Avtomobillarning ko’priklari asosan osma va g’ildiraklar orasidagi ta’sir etuvchi kuchlarni qabul qiluvchi va bir necha tuzilmalarni bir butun qilib birlashtirgan holda ishlovchi agregat vazifasini bajaradi. Ularga o’rnatilgan g’ildiraklar turiga qarab ko’priklar -yetakchi, boshqaruvchi va aralash (etakchi va boshqaruvchi) hamda ko’tarib turuvchi yoki ko’tarib yuruvchi bo’lishi mumkin.
Etakchi ko’prik rama (kuzov) gayetakchi g’ildiraklardan itaruvchi kuchlarni va tormozlanganda esa tormoz kuchlarini uzatadi. U ichki bo’shliqli bikr to’sin (balka) bo’lib, uning uchlarida qotirilgan podshipniklardayetaklovchi g’ildirak gupchaklari o’rnatilgan, ichida esa asosiy uzatma, differentsial va yarim o’qlar joylashtirilgan. Konstruktsiyasi bo’yicha ajraluvchan va ajralmas turlarga bo’linadi.
Ikki qismga ajraladiganyetakchi ko’prik
Engil avtomobillarda,yengil va o’rta yuk ko’taruvchi yuk avtomobillarida hamda avtobuslarda ishlatiladi.

Bunday yetaklovchi ko’prik (79-rasm, a), ikkita kalta 2 va uzun 3 bo’laklardan iborat. Uzun bo’lagi karterining old tomonida bo’rsiq qismi bo’lib, u asosiy uzatmaningyetakchi shesternyali valini o’rnatishga mo’ljallangan. Ikala qismi bog’lanuvchi cho’yandan qo’yib yasalgan. Ko’prikning ikala bo’lagi o’rtasida qistirma joylashtirilib, boltlar yordamida jips qilib biriktirilgan. Karterning har ikala tomoniga po’latdan tayyorlangan quvursimon yarim o’q qobiqlari 1 va 4 zo’rlab kiritiladi. Bundan tashqari, ko’prikda ressorani joylashtirish uchun to’shamcha 5 lar va tormoz mexanizmining tayanch diskini maxkamlashga flanets 6 lar qilingan. Bu tur ko’priklar mustahkam va puxta, lekin vaznliroq, tiklash vaqtida ko’p mexnat sarflaydi. Bo’linmaydiganyetakchi ko’prik (79-rasm, b) karteri ichi bo’sh yaxlit balka 10 ko’rinishida bo’lib, markaziy qismi tomon kengayib yalpoq shakl hosil bo’ladi. YAlpoq qismiga ikki yonboshdan quvursimon ko’rinishdagi balka payvandlangani sababli ko’prik yaxlit ko’rinishni egallaydi. Ko’prikning markaziy qismiga old tomonidan asosiy uzatma va djifferentsialning qutisi joylashgan bo’lib, orqa tomonni esa qopqoq bilan berkitilgan ko’prik balkasining ikki yonboshiga osma prujinalarini tayantirish uchun lagansimon to’shamcha 8, tormoz mexanizmining tayanch disklarining flanetsi 7 va osma detallarini maxkamlash uchun kronshteyn 9, 11 lar payvandlangan. SHu tariqa shtamplash usuli bilan tayyorlangan bo’linmaydigan turdagiyetakchi ko’priklaryengil avtomobilva kam hamda o’rtacha yuk ko’taruvchi yuk avtomobillarida ishlatiladi. Bunday ko’priklarning puxtaligi va mustahkamligi qismlarga ajraladigan turdagi ko’priklarga nisbatan yuqori va vazniyengilroq.

79-rasm, v da quyma cho’yandan quyish usuli bilan tayyorlangan qismlarga ajralmaydigan turdagi ko’prik tasviri keltirilgan. To’sin 14 ikki uchi quvur ko’rinishida bo’lib, o’rta qismi tomon doiraviy yalpoq shaklni egallaydi.
O’rta qismi ikki tomondan ochiq bo’lib, bir tomoniga reduktor kiritiladi va ikkinchi tomonidan esa shtamplangan qopqoq 13 qistirma va boltlar bilan mahkamlangan. To’sinning ikkiyengiga quvur (truba) 11 iskanjalab kiritilgan. Flanets 12 ish tormozining tayanch diskini maxkamlash uchun mo’ljallangan. Bu turdagi ko’prik kattaroq o’lchamli va vaznliroq bo’ladi, lekin puxtaligi yuqori. qismlarga

ajralmaydigan ko’priklarning texnik qarovi qulay, chunki asosiy uzatmani va differetsialni tuzatish uchun ko’prikni avtomobil shassisidan yechish kerak bo’lmaydi.