Kirish. Fanning asosiy maqsadi va vazifalari. Quduqlarda geofizik tadqiqot o’tkazish usullari
Download 1.95 Mb. Pdf ko'rish
|
geofizika yakuniy Javoblar docx
|
GEOFIZIKA JAVOMLAR 1. Kirish. Fanning asosiy maqsadi va vazifalari. Quduqlarda geofizik tadqiqot o’tkazish usullari. Нефт ва газ қудуқларини бурғилаш жараёнида кон геофизик тадқиқот ўтқизиш майдон бўйича олиб бориладиган ишларни жадаллаштиради. Бурғилаш жараёнини секинлаштирмаган ва кўп маблағ сарфламаган ҳолда майдонни ўрганиш имкониятини беради. Қудуқларни керн олмасдан ўрганиш учун, ҳозирги замон физика, математика ва ўлчаш техникасининг ютуқлари ҳамда тоғ жинсларининг литологик-петрографик ва уларнинг физик хусусиятлари, солиштирма электр ва иссиқлик қаршиликлари, радиоактивлиги ва бошқалар орасидаги ўрнатилган аниқ боғлиқликлар асосида геофизик усуллар мажмуаси бор. Бу усулларни “қудуқларда геофизик тадқиқотлар” деб аташ мумкин. Бу усуллар электр, радиоактив, термик, магнит, геохимик ва бошқа физик усуллардир. Quduqlarni o‘rganish va qatlamlarni sinash bo‘yicha olib boriladigan geofizik ishlar tizimi konlarda geofizik nazoratni asosi bo‘lib xizmat qiladi. Geofizik nazorat qilish texnologiyalari konlarda bir qator muhim vazialarni hal qilishga imkon beradi: a) quduqning optimal ishlash rejimini va uning texnologik jihozlarini tanlash (texnologik nazorat); b) ochilgan qatlamlarning gidrodinamik xususiyatlarini aniqlash (ekspluatatsionn nazorat); v) neft va gazning qatlamda siljish jarayonini o‘rganish (kon geologik nazorat); d) quduq fondining hozirgi holatini o‘rganish (texnik nazorat). 2. Karotaj stansiyalari va zondlar. Burg’I qudugi ichida geofizik tekshirishlarni utkazish uchun АЭКС-900 (1500) Б АКС/Л-7Б СК-1Б СКВ-1, ЛЦК-10 va boshqa avtomatik karotaj stansiyalar qo’llaniladi .АЭКС-900 (1500) –avtomatik elektron karotaj stansiyasi. 900-1500 m chuqurlikdagi burg’I quduqlarini tekshirishda qo’llaniladi tekshirishda qo’llaniladi. Bu stansiya GAZ-66 avtomashinaning berk kuzovaga o’rnatilgan buladi .Kuzovning oldingi qismida o’lchash va qayd qilish apparaturalari, lebetkani bosqaruvchi pult o’rnatiladi. Kuzovning orqa qismida esa lebedka, kuduq zondlari va elektr toki beruvchi UD-2 elekrostansiya urnatilgan. AEKC-900 stansiya lebedkasida 900 m, AEKC -1500 stansiyada esa 1500 m KTSH-0,3 karotaj kabeli urnatilgan buladi. AKC/L-7 avtomatik karotaj neft va gaz konlarida burg’I quduqlarini tekshirishda ko’llaniladi . bu karotaj stansiya URAL- 375 va ZIL-131 avtomashinalarida urnatilgan. URAL-375 avtomashinaga lebedka va burg’I quduq zondlarini tushirish –kutarish uskunalari urnatilgan. ZIL-131 avtomashinasining berk kuzoviga esa AKC/L-7 ulchash va qayd qilish tadqiqotgoxi urnatilgan. AKC/L-7 karotaj stansiya bilan 400m chuqurlikdagi burg’I quduqlar tekshiriladi. CK-1 karotaj stansiyasi GAZ-66 avtomashinaning berk kuzobiga urnatilgan.Asosan qattiq foydali qazilma konlarning burg’I quduqlarini tekshirishda qo’llaniladi. CKB-1-karotaj stansiyasi GAZ-66 avtomashinaning berk kuzoviga urnatilgan.Bu stansiya bilan kuproq gidrogeologik burg’I quduqlari tekshiriladi. LSK-10- bu karotaj stansiyasi GAZ-66 avtomashinaning berk kuzobiga urnatilgan. Bunday stansiya bilan tuliq geofizik tekshirish ishlarini neft va gaz konlaridagi burg’I quduqlarida utkazsa buladi.ulchash natijalarini shu joyning uzida qayta ishlab, raqamlar majmuasida kursatib beradi. 3. Karotaj kabellari. Бурғи қудуқ асбобини (зондни) ер устида ўрнагилган ўлчаш на қайд килиш аппаратуралари (каротаж станцияси)га улаш учун каротаж кабеллари қўлланилади. Ишлатиш шароитларига кўра каротаж кабеллари қуйидаги хусусиятларга эга бўлиши керак • Етарли мустаҳкам бўлиши. (Узилиш кучи). • Юқори ҳароратга ва босимга чидайдиган изоляцияси бўлиши лозим. • Ток ўтказувчи симларнинг электр қаршилиги паст бўлиши керак. Бунинг учун ишлатиш шароитларига кўра қудуқлардаги геофизик тадқиқотларда турли хил каротаж кабеллари қўлланилади. Ҳозирги кунда бурғи қудуқлардаги геофизик тадқиқот ишларида КТШ- 0,3, КТШ-2, КТШ-4, КТО-1, КГО-2, КОБД-6, КОБДФ-6, КСБ- 8; КТБД-6 ва бошка каротаж кабеллари қўлланилади (кўрсатилган рақамлар шу кабелнинг узилиш кучини кўрсатади). Белгиловчи ифодалар кабелнинг тавсифини кўрсатади: Биринчи харф “К” - каротаж, иккинчи харф ток ўтказувчи симларнинг сони - “О” – бир симли, П- икки симли, Т- уч симли, С - етти симли, Учинчи ҳарф кабелнинг изоляция қатламини кўрсатади: Ш- шлангли, О - ўрамали, Б - пўлатли. Д - икки пўлатли қатлам билан қопланган,Ф - фторопластли, яъни кабел симлари фторпластли изоляция билан қопланган, Н - нефтта чидамли, Т - ҳароратга чидамли. 4. Karotaj ishlarini amalga oshirish texnika va texnologiyalari. Каротаж ишларини амалга ошириш техника ва технологиялари • Каротажда ишлатиладиган аппаратура (асбоб) иккита асосий блоклардан иборат: Қудуқ асбоби (зонд деб аталади) ва Ер устидаги бошқариш ва қайд этиш пульти ҳамма блоклар тўплами – каротаж станцияси деб аталади. Каротаж станциялар комплектига: • 1) Чуқурлик асбоби (каротаж зонди); • 2) Битта, учта ёки кўп томирли кабель; • 3) Потенциаллар айирмасини ўлчайдиган асбоблар; • 4) Электр ток манбаълари; • 5) Каротаж кабелини қудуққа тушириш ва кўтариш учун лебётка; • 6) Кабелни қудуққа йўналтириш учун ва чуқурлик асбобининг жойлашиш чуқурлигини қайд қилувчи тасмани тортувчи механизмига синхронли ўтказиш учун, қудуқ олдида блок – баланс ўрнатилади. 5. Geofizik metodlarning turlari. Neft va gaz quduqlarini burg‘ilash jarayonida kon geofizik tadqiqot o‘tqazish maydon bo‘yicha olib boriladigan ishlarni jadallashtiradi. Burg‘ilash jarayonini sekinlashtirmagan va ko‘p mablag‘ sarflamagan holda maydonni o‘rganish imkoniyatini beradi. Quduqlarni kern olmasdan o‘rganish uchun, hozirgi zamon fizika, matematika va o‘lchash texnikasining yutuqlari hamda tog‘ jinslarining litologik-petrografik va ularning fizik xususiyatlari, solishtirma elektr va issiqlik qarshiliklari, radioaktivligi va boshqalar orasidagi o‘rnatilgan aniq bog‘liqliklar asosida geofizik usullar majmuasi bor. Bu usullarni “quduqlarda geofizik tadqiqotlar” deb atash mumkin. Bu usullar elektr, radioaktiv, termik, magnit, geoximik va boshqa fizik usullardir. 1. quduq kesimlarini litologik va stratigrafik bo‘laklash, tog‘ jinsini tekstura-struktura xususiyatlarini aniqlash, kichkina qalinlikdagi qatlamchalarni ajratish. 2. quduq kesimlarida kollektor tog‘ jinslarini ajratish va ularning kollektor xususiyatlarini aniqlash. 3. quduq kesimlarida foydali qazilmalarni - neft, gaz, ko‘mir va rudalarni ajratish. 4. Foydali qazilma boyliklarni zaxiralarini hisoblash uchun kerakli ko‘rsatkichlar - g‘ovaklik koefitsiyenti, neft va gazga to‘yinganlik koeffiiyenti, qatlamning effektiv qalinligi, gilliylik koefitsiyenti va boshqalarni aniqlab berish. 6. Quduqlarni o‘rganishning geoximik usullari. 1. Gaz usuli. 2. Lyuminessent- bituminologik usul. 3. Burg‘i qorishmasini nazorat qilish usullari kiradi. Gaz usulining, boshqa geofizik usullardan avzalligi, ularning o‘tkazish uchun maxsus vaqt talab qilmasligidadir. Burg‘ilash jarayoni davom etayotgan paytda o‘tkaziladi, bu qidiruv ishlarini tezlashtiradi. Gaz usulida quyidagi vazifalar bajariladi: a)quduqdan chiqqan burg‘i qorishmasini gazsizlashtirish (degazatsiya); b) burg‘i qorishmasidan tortib olingan gazlarning tarkibi va miqdorini aniqlash; v) xamda aniqlangan gazlarni quduqning kaysi cho‘qurligidan chiqqanini aniqlash. Burg‘i qorishmasini gazsizlashtirish uchun turli usullardan foydalaniladi. Bo‘lardan: qorishma ustida bosimni kamaytirish (vakuum hosil qilish), isitish, mexanik ta’sir etish, yoki birnecha usullarni birdaniga qo‘llash mumkin. Degazatorning asosiy qismi, tubi ochiq, kamera bo‘lib, po‘kak orqali burg‘i qorishmasining ustida cho‘kmay turadi (rasm.1). Kamera gaz-havo yuliga vakuum nasosi orqali ulangan. Vakuum nasosi havoni o‘ziga tortganda kamera va suyuqlik o‘rtasidagi muxitda bosim kamayadi, to‘siq 3 (rasm.1) ga urilgan suyuqlik oqimidan gazlar ajralib chiqadi. Levit A.M. ma’lumotlariga karaganda bu degazatorlar burg‘i qorishmasida atigi 0.02% uglevodorodlarni ajratib olar ekan. 7. Elektrik korataj. 1. Solishtirma qarshilik (Sq)ni oddiy zondlar bilan o‘lchash usuli. 2. Sq ni bir nechta, xarhil uzunlikdagi oddiy zondlar bilan o‘lchash (BKZ-bokovoye karotajnoye zondirovaniye) usuli. 3. Sq ni ekranlashtirilgan zondlar bilan o‘lchash (BK-bokovoy karotaj) usuli. 4. Sq ni mikrozondlar bilan o‘lchash (MKZ-mikrozondirovaniye) usuli. 5. Sq ni ekranlashtirilgan mikrozondlar bilan o‘lchash (MBK-mikrobokovoy karotaj) usuli. 6. Induksion usul. 7. Xususiy qutblanish potensiallari (PS-potenial 8. Elektr karotaj metodining ishlash prinsiplari. Электр каротаж қудуқда очилаётган ётқизиқлар ва уларни таркибидаги флюидларнинг электрик хоссаларини узликсиз ёзиб борилади. Ўлчаш қудуқнинг очиқ тана қисмида, бурғилаш эритмаси билан тўлдирилган ҳолатда амалга оширилади (долив) қилинади ва каротаж ишлари амалга оширилади. Сирғанувчан электродлар изоляция қилинган турубка ичида бўлади – бу зонд деб аталади ва қудуқ ичига тушрилади. Ер юзасидаги генераторлардан ишлаб чиқарилган электр энергияси қудуққа тушрилган кабелнинг бир сими орқали қудуқдаги кабелнинг айнан шу сими билан боғланган электродга юборилади, электрод эса электр энергиясини қудуқ деворларидаги тоғ жинсларига ўтказади яъни улар орасида воситачилик вазифасини бажаради. Кабелнинг бошқа симлар билин боғланган электродлар қудуқ деворидаги тоғ жинсларидан келаётган электир зарядларни қабул қилиб, ер юзасига юборади ва ер юзасида ёруғликка таъсирчан қоғоз лентасида ток кучланишига монанд эгри чизиқларда ёзиб борилади. Зондаги зарядни қабул қилаётган электродлар оралиғидаги масофа (электродларнинг узоқлашиб яқинлашиши) геологик хусусиятларига ва литологик таркибига қараб ўзгаради. Натижада қудуқ деворларини ташкил этган жинсларнинг электрик хоссосини акс эттирувчи электр каротаж диаграммалари хосил бўлади. Электр каротаж қудуқларни ўрганишнинг энг самарали усул ва бу каротаж диаграммаларидан геологлар, инженерлар, илмий ходимлар жуда кенг миқёсда қудуқ стратиграфиясини, литологиясини, стратиграфик табақалаш бирликларини қалинлигини аниқлашда хамда структура хариталарини геологик профилларни тузишда фойдаланилад. Электро каротаж диаграммалари геологларнинг барча тадқиқотларида фойдаланилгани учун амалётда бу метод стандарт каротаж деб хам номланади. Электр каротаж ёрдамида қудуқда очилаётган қатламларнинг ва флюидларнинг иккта геофизик параметри аниқланади: электрик потенциаллик ва солиштирма электрик қаршилик. 9. Solishtirma qarshilikni o’lchash prinsiplari. Солиштирма электр қаршилиги ва уни харҳил омилларга боғлиқлиги • Электр усулларинг, аксарият, қисми тоғ жинсларининг солиштирма қаршилигини ўлчашга асослангандир. Тоғ жинсларининг солиштирма қаршилиги деб бир куб метр хажмдаги, эни, бўйи ва баландлиги бир метр бўлган тоғ жинсининг қаршилигига айтилади. Умуман олганда исталган ўтказгичнинг қаршили: • l • R = • S • бу формуладан • = R S / l агарда: • • R - ўтказгичнинг қаршилиги, Ом да, S - ўтказгичнинг кўнлаланг кесими, м2 да, l - ўтказгичнинг узунлиги, м да ўлчанилса, - ўтказгичнинг солиштирма қаршилиги, Ом.м да ўлчанилади Жадвалдан кўриниб туриптики, чўкинди тоғ жинси ҳосил қилувчи минераллар: кварц, кальцит, мусковит, слюдалар ва тоғ жинслари: ангидрит, ош тузи ва бошқа чўкинди тоғ жинслари жудаям катта қаршиликка эгадир. Лекин чўкинди тоғ жинсларининг ион ўтказувчанликка эга бўлишлари ва улар таркибида сув ва унда эриган тузларнинг бўлиши, тоғ жинсларининг солиштирма қаршиликларини камайтиради. • Шунинг учун чўкинди тоғ жинсларининг солиштирма қаршиликлари, агарда у фақатгина сув билан тўйинтирилган бўлса вп қатлам ичидаги сувнинг солиштирма қаршилиги в га, ушбу сувнинг миқдорига, миқдори эса қатламнинг умумий ғоваклиги Кп билан белгиланади, Бундан ташқари вп тоғ жинсининг текстура ва структура тузилишига боғлиқ бўлади. • Ушбу боғлиқликни қуйидаги математик формула билан ифодалаш мумкин: • вп = ( с ,Кғ ,Т.С) бу ерда: • с - қатлам ичидаги сувнинг солиштирма қаршилиги; • Кғ - қатламнинг ғоваклик коэффициенти; • Т.С - қатламнинг текстура ва структура хусусияти. • Қатламнинг солиштирма қаршилиги вп сувнинг солиитирма қаршилиги в га тўғри пропоционалдир. Демак в ортган сари вп ҳам ортиб боради. • Тоғ жинсларинг солиштирма қаршиликлари вп га сувнинг солиштирма қаршилиги в ни таъсирини йўқотиш учун кон геофизикасида вп ни в га нисбатини олиб, уни ғоваклик кўрсаткичи Рп деб белгилашади. Яъни • Рп = вп/ в = (Кп ,Т.С) • Рп - ғоваклик кўрсаткичи ўлчамсиз бирлик бўлиб, ғоваклик коэффициенти Кп ва тоғ жинсининг текстура ва структураси Т.С. га боғлиқ бўлади. Тоғ жинслари тўғри шаклдаги заррачалардан тузилган ва структураси оддий бўлса, Рп ва Кп орасидаги боғлиқларни математик формулалар билан ифода этиш мумкин. 10. Tog‘ jinslarining haqiqiy qarshiligini aniqlash. Oldingi o‘tgan darslarimizda Eq ni xarhil omillarga bog‘liqligi va shuning uchun qatlamlarning haqiqiy qarshiliklari (p ni bitta zond diagrammalaridan aniqlab bo‘lmasligini takidlagan edik. Shuning uchun qatlamlarning haqiqiy qarshiliklarini aniqlash uchun BKZ (bokovoye karotajnoye zondirovaniye) usuli qo‘llaniladi. Bu usul - Э қ birnechta 5-7 ta xarhil uzunlikdagi zondlar bilan o‘lchashga aytiladi. Zondlar bir turdagi zondlardan iborat bo‘lib: yoki potensial, yoki gradiyent zondlar tanlaniladi. Potensial zondlarning kichkina qalinlikdagi qatlamlarni o‘rganishdagi kamchiliklari tufayli, odatda, BKZ gradiyent zondlar bilan o‘tkaziladi. Download 1.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|