Kirish magistrlik dissertatsiyai mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi

III BOB. 
OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING QIYOSIY 
TAHLILI 
3.1. Voleybolga hos tezkorlik va aniq to’p uzatish qobiliyatini 
shakllantirish tajribasini o’rganish 
0’quv-mashg’ulotlarini rejalashtirish va mashg’ulot vazifalarini belgilash 
hamda mashqlarni qo’llashdan avval shug’ullanuvchi bolalarning imkoniyatlari 
haqida ularning shaxsiy fikrlarini o’rganish muhim amaliy ahamiyatga egadir. 
Ushbu muammoni amalga oshirish biror bir ilmiy tadqiqot o’tkazish uchun 
dolzarb omil bo’lib hisoblanadi. 
Ana shu nazariy mulohazaga asoslangan holda biz tezkorlikni rivojlantirish 
va to’p uzatish aniqligini shakllantirish tajribasini maxsus test va so’rovnoma 
yordamida o’rgandik. 
Tayyorgarlik davrining umumiy jismoniy tayyorgarlik bosqichida umumiy 
tezkorlikni rivojlantirishga urg’u beriladi. Maxsus jismoniy tayyorgarlik 
bosqichida sekin-asta ixtisoslashtirilgan tezkorlikka ustunlik qaratiladi. 
Musobaqa oldi bosqichi va musobaqa davrida ixtisoslashtirilgan tezkorlikka 
maksimal e’tibor beriladi. 0’tish davrida esa umumiy tezkorlikka ham, maxsus 
tezkorlikni ham shiddat keskin tushiriladi. Bugungi voleybol o’yinining 
mohiyati, jumladan texnik-taktik harakatlarining ijro etilishi aksariyat “havoda”, 
ya’ni tayanchsiz holatda amalga oshirilishi bilan farqlanadi. Sakrab zarba 
berish, to’siq qo’yish, to’p uzatish, yiqilib to’p qabul qilish, to’p kiritish bunga 
yaqqol misol bo’la oladi. So’nggi yillarda o’yin qoidalarining keskin o’zgarishi 
(tanani barcha qismi bilan to’p qabul qilish, hisobni tay-breyk tizimida olib 
borilishi, “libero” o’yinchisining joriy etilishi, o’yinchi almashinuvining 
to’g’ridan to’g’ri amalga oshirilishi, to’pning pastki qismiga tegishga ruhsat 
berilishi va h.k) o’yin sur’atini yanada jadallashishiga olib keldi. Mutaxasislar 
tomonidan aniqlanganki, har bir musobaqa o’yinida voleybolchilar 300-600 
marta, hatto undan ko’p sakrab ijro etiladigan texnik-taktik malakalarni bajarar 
ekanlar. Agar o’yindan oldingi “razminka” davomidagi sakrashlar, o’yin 

---

83 
vaziyatlarida to’psiz ijro etiladigan chalg’ituvchi sakrashlar e’tiborga olinsa, 
qayd etilgan sakrashlar hajmi yanada ortadi. Bordi-yu bu sakrashlarning yillik 
hajmi nazarda tutilsa, zamonaviy voleybolda yuksak natijaga erishish qanchalik 
jismoniy imkoniyatlarga bog’liq ekanligi ayon bo’ladi. 
3.1.1-jadval. 
Yosh voleybolchilarda tezkorlikni shakllantirish tajribasini o’rganish 
bo’yicha o’tkazilgan ekspress-test natijalari (testda 15 ta trener va 12 
voleybolchi ishtirok etdi). 
T 
\r 
Savollar va 
javoblar 
Javoblar harflari 
Trener 
Voleybolchi 
a 
b 
V 
g 
a 
b 
V 
g 
1 
Mashg’ulotlar
da tezkorlikka 
ustivor 
ahamiyat 
beriladimi? 
a) 
Tezkorlikni
ng ahamiyati, 
tayyorgarlik 
davri va 
bosqichlariga 
bog’liq. 
b) 
Ustivor 
ahamiyat 
beriladi. 
v) a va b 
javoblari 
to’g’ri. 
g) faqat b 
javobi to’g’ri. 
5 
2
3 
6
2 
3
5 
1 
2 Tezkorlik 
sifati o’yin 
usulini ijro 
etish bilan 
bog’lab 
shakllantirilad
i-mi? 
a) 
ha. 
b) 
alohida 
shakllantirilad
i. 
v)b 
javobi 
to’g’ri. 
g)barcha j 
avoblari 
to’g’ri. 
7 
4
0 
3
3 
0
5
5 
3 
Musobaqa 
davrida 
tezkorlikni 
og’irliklar 
bilan 
rivojlantirish 
3 
5
 

---

84 
mumkinmi? 
a) 
ha. 
b) 
yo’q. 
v) a javobi to’g’ri
g) b javobi to’g’ri. 
8 
2
2 
3 
2 
2 
Bu savolga shug’ullanuvchi voleybolchilar quyidagicha javob berishdi: 12 
nafar respondent voleybolchilardan 2 tasi ”a ” javobini, 6 tasi ” b ” javobini, 3 
tasi ” V ” va 1 nafar voleybolchi ”g ” javobini berishdi. 
”V” javobini bergan 6 nafar respondent voleybolchilarni javoblari bir 
qarashda to’g’ridek tuyuladi. Javobning mazmuni tezlikka ustivor ahamiyat 
berilishini anglatadi. Darhaqiqat, o’yin usullarini ijro etishda yakka, guruhli va 
jamoa texnik-taktik harakatlari hamda kombinatsiyalari maksimal tezlikda ijro 
etilsa, vaziyatni samarali hal qilinishi ta’minlanadi. Lekin, bu holat 
tayyorgarlikning barcha davrlari va bosqichlarida tezkorlikni rivojlantirishga bir 
hilda ustivor qaratish mantiqiy jihatdan ham, ‘‘sport formasi”ni shakllantirish 
qonuniyatlari jihatidan ham maqsadga muvofiq emas. 
2 
savolga berilgan javoblar variantlari quyidagicha taqsimlandi: 
Trenerlar - ”a ” - 7 ta; ” b ” - 0 ; ” v ” - 3; ” g ” - 5. 
Voleybolchilar - ” a ” - 4ta; ” b ” - 3; ” v ” - 0; ” g ” - 5. 
Ma’lumki, barcha harakat ko’nikmalari (yurish, yugurish, sakrash, o’tirish, 
turish va hokazo) jismoniy sifatlar (kuch, chaqqonlik, chidamkorlik, 
egiluvchanlik) va texnik-taktik malakalar o’z vaqtida (davr va bosqichlarga 
qarab) o’yin usullari bilan birgalikda ham, alohida ham shakllantiriladi. Demak, 
mazkur savolning to’g’ri javobi 2 variant bilan ifodalanadi. Lekin, trenerlaming 
7 (ha) va 3 (b javobi to’g’ri) nafari noto’g’ri javob berishi, voleybolchilarning 4 
(ha) va 3 (alohida shakllantiriladi) nafari noto’g’ri javoblari ko’proq ”haqiqat” 
sifatida respondent voleybolchilar foydasiga hal bo‘lmoqda. 
Bunday javoblarning qayd etilishi kasbiy-pedagogik bilim-nazariy 
tushuncha-larga kam ahamiyat qaratilishidan dalolat beradi. 
3 
savol javoblari: 

---

85 
Trenerlar - javoblar tartibi bo’yicha: 3; 8; 2; 2. 
Voleybolchilar - 5; 2; 3; 2. 
Musobaqa davrida tezkorlikni og’irliklar bilan rivojlantirish mantiqan 
noto’g’ri ekanligi ma’lum bo’lsada, kuzatuvlarga binoan ayrim amaliyotchi - 
trenerlar 
yosh 
o’quvchilar mashg’ulotlarida ham 
jismoniy sifatlarni 
shakllantirish masalasini og’irliklar yordamida hal etishni odat qilishgan. 
Bunday fikr yuqorida qayd etilgan ekspress-test natijalari bilan tasdiqlanmoqda. 
Bundan tashqari shuni ham ta’kidlash joizki, tezkorlikni tayyorgarlikning 
qaysi bosqichlarida qanday rivojlantirish kerakligi bilish ham muhim ahamiyat 
kasb etadi. 
Ushbu masalani tezkorlik sifati misolida o’rganish maqsadida biz 
shug’ullanuvchi voleybolchilar o’rtasida so’rovnoma o’tkazdik. 
So’rovnoma natijalari 5-jadvalda aks ettirilgan. 
Jadvaldan ko’rinib turibdiki, shug’ullanuvchi respondent o’quvchilarning 
fikriga qaraganda tezkorlik sifatini rivojlantirishda tayyorgarlik davrlari va 
bosqichlari deyarli e’tiborga olinmas ekan (1 savol). Buni quyidagi javoblardan 
anglash mumkin: 3 ta respondent ‘‘ha”, ya’ni e’tiborga olinishi, 9 tasi ”yo’q” 
yoki ‘‘bilmayman” javobini berishdi. 
Demak, faraz qilish mumkinki, aksariyat respondentlar tezkorlik sifati yil 
davomida bir xildek shakllantira borilishi kerak ekan. Ammo, ma’lumki, 
jismoniy sifatlarni shakllantirish dinamikasi, albatta tayyorgarlik siklining 
bosqichlarida hal qilanidigan masalalarga hamohang bo’lmog’i lozim. 
№ 
Savollar 
“ha” 
“yo’q” “bilmay 
man” 
1 
Tezkorlik sifatini rivojlantirishda 
tayyorgarlik davrlari va bosqichlari 
e’tiborga olinadimi? 
3 
6 
3 
2 
Umumiy 
jismoniy 
tayyorgarlik 
bosqichida 
maxsus 
tezkorlikka 
ustunlik beriladimi? 
4 
4 
4 
3 
Maxsus 
jismoniy 
tayyorgarlik 
bosqichida 
umumiy 
tezkorlikka 
5 
3 
4 

---

86 
ustovorlik beriladimi? 
4 
Musobaqa 
oldi 
bosqichida 
tezkorlikni 
og’irliklar 
bilan 
shakllantirish mumkinmi? 
3 
7 
2 
5 
Musobaqa davrida o’yin mashqlarini 
tezkor ijro etishga urg’u beriladimi? 
8 
2 
2 
6 
To’p bilan ijro etiladigan maxsus 
tezkorlikni 
baholovchi 
test 
mashqlarini bilasizmi? 
2 
7 
3 
Musobaqa oldi bosqichining asosiy vazifasi barcha sifatlar va texnik-taktik 
mahorat darajasini musobaqa davrida o’tkaziladigan rasmiy musobaqalarga mos 
yoki undanda yuqori shiddatga yetkazish lozim. 
Istisno tariqasida shuni ta’kidlash joizki, “musobaqa davrida o’yin 
mashqlarini tezkor ijro etishga urg’u beriladimi?“ deb nomlangan savolga 80% 
respondentlar ijobiy, ya’ni to’g’ri fikr bildirishdi. Demak, shug’ullanuvchi 
bolalar bu savolning mohiyatini to’g’ri tasavvur qilishadi. 
So’rovnomada taqdim etilgan yana bir muhim savollardan biri-bu to’p 
bilan ijro etiladigan maxsus tezkorlik sifatlarini baholashga mo’ljallangan 
testlarni bilish yoki bilmaslik to’g’risidagi savoldir. Afsuski, bu savolga 
faqatgina 2 nafar respondent ijobiy fikr bildirishdi. Toajubki, 12 ta 
respondentdan 10 tasi ushbu savolda aniqlashtirishga qaratilgan testlarni bilmas 
ekanlar. Bunday javoblar haqiqatan ham jismoniy sifatlar va texnik-taktik 
malakalaming shakllanish dinamikasi testlar asosida muntazam baholanib 
borilmasligidan dalolat beradi.