Kirish Milliy iqtisodiyotning qaror topishi va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari. Milliy mahsulotning mazmuni, tarkibiy qismlari va harakat shakllari. Yalpi milliy mahsulot (YaIM)ni hisoblash usullari

Qo’shilgan qiymat – bu korxona yalpi mahsuloti bozor narxidan (amortizatsiya ajratmasidan tashqari) joriy moddiy xarajatlar chiqarib tashlangan miqdoriga teng.
T =c + v + m (1) lar yig’indisi va xizmatlar hajmi YaIMni tashkil qiladi, undan Aa (amortizatsiya ajratmasi) chiqariladi va sof milliy mahsulot (SMM) qoladi.
YaIM – Aa = SMM (2)
Tovar qiymatidagi (c + v) moddiy xarajatlarni mahsulotni bozor narxidan ajratib tashlansa qolgan miqdor qo’shilgan qiymatni hosil qiladi.
Yalpi milliy mahsulotga baho berishda nominal va real milliy mahsulot hisobga olinadi. Joriy bozor narxlarida hisoblangan milliy mahsulot nominal milliy mahsulot, o’zgarmas qiyosiy narxlarda hisoblangan milliy mahsulot esa real milliy mahsulot deb yuritiladi. Narx darajasi indeks shaklida ifodalanadi. Narx indeksi joriy yildagi ma‘lum guruh tovarlar va xizmatlar to’plami narxlari summasini, xuddi shunay tovarlar va xizmatlar miqdorining bazis davridagi narxlari summasiga taqqoslash orqali hisoblanadi. Taqqoslashning boshlang’ich davri “bazis yili” deyiladi. Agar aytilganlarni formula shakliga keltirsak, u quyidagi ko’rinishni oladi:
joriy yildagi iste‘mol tovarlari narxi
Narx indeksi =
bazis yildagi iste‘mol tovarlari narxi
Joriy tsikldagi nominal YaIMni real YaIMga aylantirishning ancha oddiy va to’g’ridan-to’g’ri usuli nominal YaIMni narx indeksi (Ni) ga bo’lishdir, ya‘ni:
nominal YaIM
Real YaIM = Ni
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) dan joriy yilda ishlab chiqarish jarayonida iste‘mol qilingan asosiy kapital qiymati yoki yillik amortizatsiya summasi ayirib tashlansa sof milliy mahsulot (SMM) ko’rsatkichi hosil bo’ladi.
YaIM – amortizatsiya yillik summasi = SMM
SMM qiymatiga davlat tomonidan o’rnatiladigan egri soliqlar summasi kiradi. Egri soliqlar korxona tomonidan o’rnatiladigan narxga qo’shimcha hisoblanadi. Bunday soliqlar og’irligi iste‘molchi zimmasiga tushai va uning hisobiga o’zlarining daromadining bir qismini yo’qotadi. Shuning uchun, SMMdan egri soliqlar chiqarib tashlansa milliy daromad (MD) ko’rsatkichi hosil bo’ladi.