Kirish mustaqil ishi mavzusining dolzarbligi

4. O’zbekistonda ishsizlik darajsini pasaytirish va uni oldini olish istiqbollari
O’zbekistonda ishsizlik tushunchasi rasman 1992 yil «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida» O’zbekiston Respublikasi Qonunining qabul qilinishi bilan me’yoriy kuchga ega bo’ldi. Unga ko’ra, «16 yoshdan boshlab to pensiyaga chiqish huquqini olishga bo’lgan yoshdagi, ishga va ish haqiga (mehnat daromadi) ega bo’lmagan, haqiqatda ish qidirayotgan, mehnat qilishga kasb-kor tayyorgarligi va qayta tayyorgarlikdan o’tishga tayyor shaxs sifatida ish bilan ta’minlash davlat xizmatlarida ro’yxatga olingan vash u xizmatlar maqbul keladigan ishni taklif qilmagan, lekin mehnatga layoqatli shaxslar ishsizlar, deb e’tirof etiladi»
O’zbekiston Respublikasi «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida» gi qonunning 2-moddasida qayd etilganidek:«Ish bilan ta’minlash-fuqarolarning qonun hujjatlariga zid kelmaydigan, o’z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog’liq bo’lgan, ularga ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatdir». Quyidagilar ish bilan ta’minlangan, deb hisoblanadi:
-yollanib ishlayotgan, shu jumladan, ishni to’liqsiz ish vaqtida haq evaziga bajarayotgan, shuningdek, haq to’lanadigan boshqa ishga, shu jumladan, vaqtinchalik ishga ega bo’lgan fuqarolar;
-betobligi, mehnat ta’tilida, kasbga qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi, ishlab chiqarishni to’xtatib qo’yganligi munosabati bilan, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq vaqtincha ish joyi saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo’lmagan fuqarolar;
-o’zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan fuqarolar (tadbirkorlar, fermerlar va ularning ishlab chiqarishda ishtirok etayotgan oila a’zolari, dehqon xo’jaligining ishlab chiqarishda qatnashayotgan oila a’zolari, kooperativlarning a’zolari, yozuvchilar, rassomlar va boshqalar);
-Qurolli kuchlarda, milliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari va qo’shinlarida xizmatni o’tayotgan shuningdek, muqobil xizmatni o’tayotgan fuqarolar;
-ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotgan fuqarolar;
-qonun hujjatlariga muvofiq, faoliyat olib borayotgan jamoat birlashmalari va diniy muassasalarda ishlayotgan fuqarolar.
Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasi «Mehnat Kodeksi»ga muvofiq, quyidagi sabablarga ko’ra, vaqtinchalik ish joyida bo’lmagan fuqarolarning ish joyi saqlanib qoladi va ular quyidagi holatlarda ish bilan ta’minlangan, deb hisoblanadilar:
-davlat va jamiyat vazifalarini bajarayotgan vaqtda;
-ish beruvchi va mehnat jamoasi manfaatlariga doir vazifalarni bajarganda;
-jamiyat manfaatlariga doir xarakamlar qilganda.
Aholini hisobga olishning amaliy ehtiyoji ish bilan ta’minlashning turlarini ajratib ko’rsatish zarurligi nazarda tutadi. Masalan, to’liq, oqilona va erkin tanlangan ish bilan ta’minlash bo’ladi.
To’liq ish bilan ta’minlash–bu kasbga oid mehnat bilan ta’minlash bo’lib, u shaxsga daromad keltiradi va o’zi, hamda, oilasining munosib turmush kechirishga sharoit yaratadi.
Aholini ish bilan oqilona ta’minlash ishchi kuchiga talab va taklif o’rtasidagi muvozanatiga erishishni bildiradi.
Erkin tanlangan ish bilan ta’minlash shuni nazarda tutadiki, o’zining mehnat qilishga bo’lgan qobiliyatiga (ish kuchiga) egalik qilish huquqi faqat uning egasiga, ya’ni xodimning o’ziga tegishli. Mazkur tamoyil har bir xodimning ish tanlashida to’g’ri yo’l tutishini, har qanday ma’muriy tarzda ishga jalb qilishni taqiqlashni kafolatlaydi.
Ish bilan ta’minlash munosabatlarini iqtisodiy, ijtimoiy va demografik jarayonlar taqozo etadi. Uning iqtisodiy mazmunini xodim uchun o’z mehnati bilan o’ziga munosib tarzda yashashni ta’minlash, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining o’sishiga yordam berish imkoniyatida o’z ifodasini topadi. Ijtimoiy mazmun shaxsning tarkib topishi va rivojlanishida ifodalanadi. Demografik mazmun ish bilan ta’minlash aholining yosh va jinsiy xususiyatlari, uning tarkibi va boshqalar bilan bog’liqligini aks ettiradi.
Ta’kidlash joizki, aholi bandligi munosabatlari 1992 yil 13 yanvarda Respublika Oliy Kengashida qabul qilingan «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi qonun va 1993 yil 7 mayda Respublika Oliy Kengashi qabul qilgan» O’zbekiston Respublikasining «Aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida»gi qonuniga o’zgarishlar va qo’shimchalar kiritish to’g’risida» gi qonun bilan tartibga solib turiladi.