Kirish,,O'rta asrlar tarixi haqida

Shahardagi eng baland va ko'rkam bino ham ana shu edi. Shaharliklar ratusha, ya'ni shahar kengashi binosini bozor maydoniga qu

Shahar imoratlarining deyarli hammasi yog'ochdan qurilardi.

Osiyo davlatlari shaharlari. Yuqorida Yevropa shaharlari dallarga qarashli yerlarda bunyod etilganligini bilib oldingiz. UI o'z mustaqilligi uchun olib borgan kurashidan ham boxabar bo'l Osiyo shaharlarida bunday kurashlar bo'lmagan. Chunki Osiyi xususiy mulk bo'lmay, davlat mulki edi. Shuning uchun si egallagan yer maydoni ham davlatniki hisoblangan.

tai

Osiyoda shaharlar Yevropadagi kabi alohida mustaqil sh: davlatlarga aylanmagan. Ularni davlat hukmdori tomonidan langan amaldor boshqargan. Shaharning barcha boshqaruv tashkil davlat hokimiyatiga bo'ysungan.

XI-XV asrlarda Xitoyning Chan'an, Loyan, Xanchjou; Yi Sharqning Qohira, Damashq va Bag'dod; O'rta Osiyoning Samarqi va Buxoro; Yaponiyaning Kamakura, Kioto va Osaka, Hindistoi Dehli kabi shaharlari Osiyoning eng yirik shaharlari edi.

XIV asr oxiri va XV asr boshlarida Samarqand shahri tomonlama yuksaldi. U Temur davlati poytaxti sifatida jahonga hur bo'ldi.

Yodda fating

Samarqand o'lining go'zalligi tufayli ,,sayqali ro' zamin", ya'ni ,,dunyoning husni" deb ta'riflangan.

Buxoro esa islom dini markazi sifatida ulug'langan.

Musulmon mamlakatlarida shaharlar o'ziga xos usulda bi etilgan. Shahar markazida ark-qal'a, ya'ni hukmdorning qj uning yonida shahriston - shaharning asosiy qismi joylashgan. tevaragida hunarmandlarning mahallalari bo'lib, ular rabod deb; Shaharlar tosh va g'ishtdan qurilgan. Buning sababi yog'< yetishmasligi edi.

Hunarmandchilik. Osiyo davlatlari shaharlari hum buyumlarining pishiqligi va nafisligi bilan shuhrat qozongan.

Xitoy hunarmandlari o'zlarining zeb-ziynat buyumlari, shoyi gazlamalari, chinni buyumlari va nafis kashtalari bilan mashhur edilar. Xitoy hunarmandlari dunyoda tengi yo'q 600 - 700 kishini sig'dira oladigan mustahkam kemalar yasaganlar.

Eron gilamlari, Damashq (Suriya) harbiy qurol-aslahalari, Samarqand esa sifatli qog'ozlari bilan dunyoga dong taratgan.

Osiyo shaharlarida ham sexlar bo'lgan. Ularning vazifasi asosan davlat soliqlarini hunarmandlar o'rtasida taqsimlash, ularni vaqtida yig'ib, davlat xazinasiga topshirishdan iborat bo'lgan.

Savdo-sotiq. Osiyo shaharlari savdo-sotiq markazlari ham edi. Osiyoda ichki va tashqi savdo bir xil darajada rivojlangan. Tashqi savdoda Buyuk Ipak yo'li muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Shahar savdosida bozorlar alohida o'rin tutgan.

O'rta Osiyo va Eronda bozorlar rastalarga bo'lingan. Har bir rasta qaysidir mahsulotni sotishga ixtisoslashtirilgan.

IV bob. Xristian cherkovi va salib yurishlari

18-§. Xristian cherkovining jamiyatdagi o'rni

Tayanch tushunchalar

Cherkov. Katolik va pravoslav cherkovlari. Xristian dinining bo'linishi sabablari. Ikki cherkov ta'limotidagi farqlar.

Xristian dini tarixidan. Sizga 6- sinf ,,Tarix" darsligidan ma'lumki, qadimgi Rim imperiyasi 395- yilda G'arbiy va Sharqiy imperiyalarga bo'linib ketdi. G'arbiy imperiya G'arbiy Rim, Sharqiy imperiya esa Vizantiya imperiyasi deb ataldi. Ayni paytda imperiyada bir-biridan mustaqil ikkita cherkov tashkil topdi. Bular Rim va Konstantinopol cherkovlari edi.

476- yilda G'arbiy Rim imperiyasi butunlay qulagan. Bu hodisa xristian dinining keyingi taqdiriga ta'sir etmay qolmadi.

G'arbiy Rim imperiyasining qulashi bilan markaziy hokimiyat ham barham topdi. Imperiya hududlarida vujudga kelgan davlatlar hali mustahkam emas edi. Bu omil Rim cherkovi va uning boshlig'i obro'-sini mislsiz darajada oshirib yuborgan. Rim cherkovi xristianlarning birdan-bir tayanchi, madadkoriga aylangan.

Sharqiy Rim imperiyasi (Vizantiya)da esa ahvol boshqacha edi. Bu yerda imperatorning kuchli hokimiyati saqlanib qoldi. Natijada sharqiy cherkov (Konstantinopol cherkovi) Rim cherkovidek qudratga ega bo'la olmadi. Imperator hokimiyati uni cheklab qo'ydi. Cherkov imperatorga bo'ysundirildi.

Xristian dinidagi bo'linish. 1054- yilda xristian dini ikki oqimga bo'lindi. Ulardan biri katolik, ikkinchisi esa pravoslav deb atala boshlandi. Bu ikki oqim o'z mustaqil cherkovlariga ega edi.

Bu cherkovlar o'z navbatida katolik (butun dunyo) cherkovi va pravoslav (chin e'tiqod) cherkovi deb atalgan.

Yodda fitting

,,Cherkov" atamasi yunoncha so'z bo'lib, o'zbek tilida xudoning uyi, degan ma 'noni anglatadi. Bu atama diniy tashkilot hamda ibodatxona ma'nolarida qo'l-laniladi.

Xo'sh, nega xristian dinida bo'linish yuz berdi?

Rim cherkovi doimo Konstantinopol cherkovini o'ziga bo'ysun-dirishga harakat qilgan. Tabiiyki, bu harakat ikki cherkov munosabat-larining keskinlashishiga olib kelgan.

Konstantinopol cherkovi Rim cherkovining o'z ichki ishlariga aralashuviga qattiq qarshilik ko'rsatgan.

Sharqiy Yevropa slavyan xalqlarining xristian dinini Vizantiyadan qabul qilishi bu munosabatni yanada keskinlashtirgan. Ular o'rtasida cherkov daromadlarini taqsimlashda ham murosasiz kurash borgan. Bundan tashqari, ikki cherkov xristian ta'limotini turlicha talqin etgan. Masalan, Rim cherkovi bilan Konstantinopol cherkovining ,,Muqaddas Ruh-xudo" to'g'risidagi talqinlari bir-biriga ziddir. Rim cherkovi Muqaddas Ruh-xudo ham Ota xudodan, ham O'g'il xudodan kelib chiqqan, deb hisoblaydi. Konstantinopol cherkovi esa Muqaddas Ruh-xudo faqat Ota xudodan kelib chiqqan, deb hisoblaydi. Rim cherkovi cherkov va'zlarini lotin tilida o'tkazsa, Konstantinopol cherkovi yunon(grek) tilida o'tkazgan. Ayni paytda Rim cherkovi Rim Papasi (Rim cherkovi boshlig'i)ni apostol Pyotrning o'rinbosari, deb e'lon qilgan.

Oxir-oqibatda 1054- yilda Rim Papasi Lev IX va Konstantinopol patriarxi (cherkov boshlig'i) Kirudariylar bir-birini anafema qilganlar. Shu sanadan boshlab xristian cherkovi ikkiga bo'lindi. Bu bo'linishdan so'ng ikkala cherkov bir-biridan mustaqil bo'lib oldi. Katolik cherkovi, Rim cherkovi atamalari bir xil ma'noni anglatadi.

Katolik cherkov davlati. 756- yildayoq Rim cherkovi amalda cherkov davlatga aylangan edi. Papaning qarorgohi Rim shahrida joylashgan. Keyinchalik cherkov davlat Vatikan deb atala boshlangan. Vatikan o'z nomini Rim shahri joylashgan yetti tepalikning biri nomidan olgan.

Hozirgi kunda Vatikan shahar-davlat maqomiga ega, Uning hududi 44 gektarni tashkil etadi. Vatikanda katoliklarning bosh cherkovi -Pyotr ibodatxonasi joylashgan.

Vatikan butun dunyo katolik cherkovining markazi bo'lib, Rim Papasi hozir ham shu yerdan turib ularga rahbarlik qiladi.

Papa mutlaq monarxiya hokimiyatiga ega. U kardinattar hay'ati tomonidan yashirin ovoz berish yo'li bilan umrbod muddatga saylanadi. Papa lavozimiga saylangan shaxs o'zining ilgarigi ismidan voz kechadi va o'ziga yangi nom oladi.

Hozirgi kunda Benedikt XVI Rim Papasi lavozimida faoliyat olib bormoqda. Ungacha 264 kishi papalik qilgan.

Pravoslav cherkovi. Dastlab pravoslav cherkovi, Konstantinopol cherkovi atamalari bir xil ma'noni anglatadi. Uzoq yillar davomida pravoslav cherkovlarini Konstantinopol cherkovi boshqarib kelgan. Bu cherkovga patriarx rahbarlik qilgan. Vizantiya imperiyasi qulagach, Konstantinopol cherkovi o'zining rahbarlik maqomini

yo'qotgan.

Hozirgi kunda pravoslaviyeda 15 ta mustaqil cherkov mavjud. Rus pravoslav cherkovi ana shu mustaqil cherkovlarning biridir. Binobarin, pravoslaviyeda yagona markaz va yagona cherkov

boshlig'i yo'q.

Katolik cherkovining qudrati. XI asr oxiri va XII asr boshida Rim papalarining qudrati har qachongidan ham oshib ketdi. Turli mamlakatlardagi yuz minglab ahoH Papa irodasiga so'zsiz bo'ysunar edi. Hatto G'arbiy Yevropa davlatlarining qirollari ham Papaga itoat etganlar. O'zlarini vassal deb hisoblaganlar.

Katolik cherkovi istalgan odamni, istalgan viloyatni va hatto butun bir davlatni ham cherkovdan chetlata olgan. Sunday hoi yuz berganida o'sha viloyat yoki davlatdagi ibodatxonalar yopilgan.f Tug'ilgan chaqaloqlarga ism berilmagan. Vafot etganlar es qabristonga qo'yilmagan. Natijada viloyat hokimi yoki davlat qirol Rim Papasiga tavba qilib borgan. Cherkovdan chetlatilgan odan qonundan tashqari hisoblangan. Uni talash va o'ldirish mumkii bo'lgan. Hech kimning bunday odamga yordam yoki boshpani

berishga haqqi bo'lmagan.

Cherkov daromadi. G'arbiy Yevropadagi jami ekin maydql larining 1/3 qismi cherkov mulki edi. Cherkov yerlari soliqdan o^ etilgan. Bundan tashqari, aholi cherkovga ushr deb ataluvchi soliq h

to'lab turgan.

Rim papalari dindorlarning gunohlarini pul evaziga kechii

huquqiga ham ega edilar.

Cherkov gunohkorlarning kechirganligi haqida indulge) sotardi. Indulgensiya savdosi ham katta daromad keltirgan.

Yeretiklar. Jamiyatda kuchayib borgan adolatsizliklar ruhoniylarning asl xristian adolat tamoyillaridan chekinishi yeretil vujudga keltirgan

Cherkov yeretiklarni dindan qaytganlar deb e'lon qilgan edi. Aslida shunday edimi? Aslida yeretiklar ham dindorlar, ya'ni ular ham dinga ishonishar edi. Biroq ular cherkovning dabdabali marosimlariga qarshi edilar. Bundan tashqari, ular ruhoniylarni yer-muikdan, boylikdan, ushrdan voz kechishga chaqirganlar.

Ayni paytda yeretiklar krepostnoy dehqonlarni, kambag'allarni himoya qilganlar. Feodallarning og'ir soliqlariga qarshi chiqqanlar. Ruhoniylarni o'z qo'l kuchi bilan yashashga da'vat etganlar. Ayrimlari hatto mulkiy tenglik o'rnatilishini ham talab qilganlar.

Yeretiklarga qarshi kurash. Yeretiklarning talablari hukmron tabaqalar va cherkovni tashvishga solgan. Cherkov ularga qarshi cherkovdan chetlatish jazosini qo'llagan. Ularni inkvizitsiyaga duchor etgan. Yeretiklar ko'p deb hisoblangan viloyatlarga harbiy yurishlar uyushtirgan. Chunonchi, XIII asrning boshlarida Fransiyaning janubiy viloyatlariga qarshi shunday yurish qilingan. Gullab-yashnayotgan o'lka xarobaga aylantirilgan. Aholi qirib tashlangan. Bir shaharning o'zida 20 ming odam o'ldirilgan.

Yodda luting

Inkvizitsiya - XIII Papa tomonidan yeretiklarga qarshi kurashish maqsadida tuzilgan maxsus cherkov sudi.

Bu sudga tortilganlarga nihoyatda og'ir qiynoq jazolari qo'llanilgan. Sud nafaqat yeretiklarni, balki cherkov aqidalarining to'g'riligini shubha ostiga oluvchi har qanday buyuk allomalarni ham o'limga hukm etgan.

Anafema - cherkovning la'natlashi. U 471- yilda joriy etilgan bo'lib, cherkov oliy jazolaridan biridir.

Apostol - O'g'il xudo, Isoning elchisi.

Yeretiklar - cherkov mutaassibligiga qarshi kurashganlar.

Indulgensiya - maxsus afv yorlig'i.

Kardinal - katolik cherkovida Rim Papasidan keyingi oliy ruhoniy.

Mutlaq monarxiya - cheklanmagan huquqqa ega yakka hukmdor.

19-§. Salib yurishlari

Tayanch tushunchafar

Salib, Salib yurishlari. Katolik cherkovi satib yurishiriing tashkilotchisi ekanligi. Salib yurishi sabablari. Rim Papasining da 'vati.

Salib yurishi nima? Salib yurishi katolik cherkovi va Yevropa feodallari tomonidan Yaqin Sharqqa (Suriya, Falastin, Misr, Bolqon yarim oroli, Kipr oroli) uyushtirilgan bosqinchilik urushidir. Bu bosqinchilik urushining nomi xristian dini ramzi nomidan olingan.

\odda tilting

Xristian cherkovi ramzi (+) salib (krest, xoch) deb ataladi. Salib qizil rangli bo'lgan.

Salib yurishida qatnashganlar salibchilar deb nomlangan. Ular kiyimlariga salib belgisini (+) tikib olganlar. Bu o'z roziligi bilan salib yurishida qatnashishga niyat qilganlikni anglatgan, qasam ramzi hisoblangan.

Salib yurishlarining sabablari. G'arbiy Yevropa feodallarining Yaqin Sharq mamlakatlaridagi bitmas-tuganmas boyliklarai egallab olishdan iborat bosqinchilik maqsadlari salib yurishlarining asosiy sababi bo'ldi.

XI asrga kelib G'arbiy Yevropa feodallarini.o'z boyliklari qanoatlantirmay qo'ydi. Shaharlar va savdo-sotiqning o'sishi ularning boylikka bo'lgan ishtahalarini yanada orttirib yubordi. Ularni yana va yana katta boyliklarga ega bo'lish orzu-istagi chulg'ab oldi.

Feodallarning bosqinchilikdan iborat maqsadlari katolik cherkovi tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Cherkov salib yurishining tashki-lotchisiga aylandi.

Katolik cherkovining maqsadi cherkov ta'sirini yanada kuchay-tirish, pravoslav cherkovini o'ziga bo'ysundirish, Yevropa davlatlari hukmdorlarini ham itoatda tutish, qudratini yanada oshirish hamda ko'proq boyliklarga ega bo'lib olish edi.

Salibchilar qo'shini. Katta qo'shinsiz salib yurishini amalga oshirib bo'lmas edi. Shuning uchun ham Rim Papasi va feodallar shunday qo'shin tuzishga kirishdilar. Qo'shinning asosini ritsarlar va dehqonlar tashkil etdi.

Ritsarlar feodallarning ota merosi tegmagan kichik farzandlari edilar.

Yodda luting

G'arbiy Yevropada mayorat deb ataluvchi qoida o 'rnatilgan edi. Unga ko 'ra otadan qolgan mol-mulk faqat katta o 'g 'ilgagina meros bo 'lib o 'tgan.

Mol-mulkka ega bo'lmagan kichik farzand qo'shinda xizmat qilgan. Urushlarda qo'lga kiritilgan boyliklar ular daromadining asosiy manbai bo'lgan.

Ritsarlar salib yurishlarida bajonidil ishtirok etganlar. Ularning maqsadi Sharqda yer-mulkka ega bo'lib olish edi

Salib yurishida ishtirok etishga rozi bo'lgan dehqonlarning asosiy maqsadi - tinka-madorni qurituvchi krepostnoy qaramligidan ozod bo'lish, qarzlardan qutulish hamda Sharqda yerga ega bo'lib olish edi.

Salib yurishlarida Yevropa mustaqil shaharlari xalqaro savdoda yetakchi mavqega ega bo'lib olish uchun ishtirok etgan.

Qulay xalqaro vaziyat. Bu vaziyat -Yaqin Sharqda salibchilar hujumini qaytarib qolishga qodir kuchning yo'qligi edi.

Salibchilar hujumini qaytarishi mumkin bo'l¬gan Arab xalifaligi 1055- yilda amalda barham topgan edi.

Ikkinchi kuch - Vizantiya imperiyasi saljuqiy turklar tomonidan qiyin ahvolga solib qo'yilgan edi. Saljuqiy turklar xavfi Vizantiya imperatorini hatto Rim Papasi va Germaniyaga yordam so'rab murojaat etishga majbur etgan. Bora-bora saljuqiy turklar davlati ham mayda-mayda bekliklarga bo'linib, zaiflashib qolgan. Salib yurishi tashkilotchilarining bunday qulay xalqaro vaziyatdan foydalanmasliklari mumkin emas edi.

Urushga da'vat. Maqsad urush boshlash bo'lgach, bahona bar doim topiladi. O'tgan butun tarix bunga guvoh. Bu safar ham shunday bo'ldi. Falastin xristianlar uchun ham muqaddas joy hisoblanadi. Xristianlikka ko'ra u yerda Iso pay-g'ambarning qabri joylashgan.

Falastin bu davrda musulmonlar hukmronligi ostida edi. Aynan shu omil salib yurishini boshlash uchun bahona bo'ldi.

1095- yilda Rim Papasi Klermon shahri (Fran-siya)da xaloyiq oldida nutq so'zladi. U o'z nut-qida Falastinni va Iso qabrini g'ayridin musul-monlardan tozalashga da'vat etdi. Shu tariqa salib yurishining tub maqsadi niqoblandi.

Salib yurishida ishtirok etishga rozi bo'lgan dehqonlarning asosiy maqsadi - tinka-madorni qurituvchi krepostnoy qaramligidan ozod bo'lish, qarzlardan qutulish hamda Sharqda yerga ega bo'lib olish edi.

Salib yurishlarida Yevropa mustaqil shaharlari xalqaro savdoda yetakchi mavqega ega bo'lib olish uchun ishtirok etgan.

Qulay xalqaro vaziyat. Bu vaziyat -Yaqin Sharqda salibchilar hujumini qaytarib qolishga qodir kuchning yo'qligi edi.

Salibchilar hujumini qaytarishi mumkin bo'l¬gan Arab xalifaligi 1055- yilda amalda barham topgan edi.

Ikkinchi kuch - Vizantiya imperiyasi saljuqiy turklar tomonidan qiyin ahvolga solib qo'yilgan edi. Saljuqiy turklar xavfi Vizantiya imperatorini hatto Rim Papasi va Germaniyaga yordam so'rab murojaat etishga majbur etgan. Bora-bora saljuqiy turklar davlati ham mayda-mayda bekliklarga bo'linib, zaiflashib qolgan. Salib yurishi tashkilotchilarining bunday qulay xalqaro vaziyatdan foydalanmasliklari mumkin emas edi.

Urushga da'vat. Maqsad urush boshlash bo'lgach, bahona bar doim topiladi. O'tgan butun tarix bunga guvoh. Bu safar ham shunday bo'ldi. Falastin xristianlar uchun ham muqaddas joy hisoblanadi. Xristianlikka ko'ra u yerda Iso pay-g'ambarning qabri joylashgan.

Falastin bu davrda musulmonlar hukmronligi ostida edi. Aynan shu omil salib yurishini boshlash uchun bahona bo'ldi.

1095- yilda Rim Papasi Klermon shahri (Fran-siya)da xaloyiq oldida nutq so'zladi. U o'z nut-qida Falastinni va Iso qabrini g'ayridin musul-monlardan tozalashga da'vat etdi. Shu tariqa salib yurishining tub maqsadi niqoblandi.

boyliklar va'da qilindi. Da'vatdagi: ,,O'z yeringiz kam va unumsiz bo'lgani-dan o'zaro birodaikushlik qilmoqdasiz. ,Jnjil"dayozi-lishicha, u yerlarda sut va asal daryo bo'lib oqadi. Falastin - yerning kindigi. U jannatsifat, hosildor yerli o'lka", - xitoblari yig'ilganlarni befarq qol-dirmagan. Bundan tashqari, Papa Yurish qatnashchilari-ga yurishda halok bo'lganlarning gunohini kechirishga, ularning narigi dunyoda jannatga tushishlarini kafolatlashga, dehqonlarni qarzdan ozod etishga, oilasi va mol-mulkini cherkov himoyasiga olishga va'da bergan.

20-§. Dastlabki salib yurishlari va oqibatlari

Tayanch tushunchalar

Birinchi salib yurishi. Dehqonlar va ritsarlarning yurishdagi ishtiroki. Quddus qirolhgi. Diniy-ritsaHik ordenlari.

Salib yurishining boshlanishi. Salib yurishi 1096- yilning | bahoridaboshlandi va 1270- yilgacha davom etdi. Sakkiz marta

salib yurishi bo'lib o'tdi. Yurishni dastlab dehqonlar boshlashdi.

60-70 ming dehqon 5-6 guruhga bo'linib, bola-chaqalari bilan aravalarda to'kin hayot izlab, muqaddas yurt sari jo'nab ketdilar. Salibchilar katta qiyinchilik va talafotlar bilan yozda Konstantinopol shahriga yetib kelishdi. Vizantiya imperatori ularni Kichik Osiyoga o'tkazib yubordi. Bu yerda ular saljuqiy turklar qo'shini bilan to'qnashishdi. Salibchilar birinchi to'qnashuvdayoq tor-mor etildi. Ularning katta qismi qirib tashlandi. Qolgan-qutgani bir amallab Konstantinopolga qaytib keldi.

Yodda luting

Sharq salibchi-dehqonlarga to 'kin hayot emas, halokat keilirdi.

Shundan so'ng 1096- yilning kuzida yaxshi qurollangan Fransiya, Gerrnaniya va Italiya ritsarlari Yaqin Sharqqa yo'l oldilar. Ular Konstantinopol shahrida uchrashdilar. Vizantiya imperatori avvalgidek ularni Kichik Osiyoga o'tkazib yubordi.

1097- yilning yozida salibchilar saljuqiy turklar qo'shinini tor-mor etdilar. So'ng Falastinga yo'l oldilar. Va nihoyat, yo'1-yo'lakay qattiq janglardan keyin 1099- yilning 15- iyul kuni muqaddas Quddus shah-rini ishg'ol qildilar.

Salibchilar shaharni ayovsiz taladilar. Aholini shafqatsizlarcha qirdilar. Shu tariqa uch yillikjangujadallar davomidajami 1200 km uzunlikdagi yer-mulkni bosib oldilar.

Quddus qirolligining tashkil etilishi. Bosqinchi salibchilar bosib olgan hududlarida o'z davlatlarini tuzdilar. Ularning eng yirigi Quddus qirolligi edi. Qolgan mulklar bu qirollikning vassallariga aylantirildi. Salibchilarning yetakchilaridan biri gersog Gotfrid Bulonskiy qirollik taxtini egalladi

Salibchilar shaxsan erkin mahalliy aholining barchasini krepost-noylarga aylantirdilar.

Diniy-ritsarlik ordenlari. Birinchi salib yurishidan keyin Falastinda ritsarlar oz qoldi. Shunday sharoitda ularni saqlab qolish muhim masala edi. Chunki salibchilar o'z davlatlarini mudofaa qilishga ham majbur edilar.

Ritsarlarni saqlab qolish zarurati diniy-ritsarlik ordenlari tashkil etilishiga olib kelgan. Bular Tamplif, loannit ordenlari edi. Uchinchi salib yurishidan so'ng Tevton ordeni ham tashkil etilgan.

Falastinda va Yevropaning turli mamlakatlaridaordenlargayer-niulk ajratib berilgan. Ular shu yer-mulklardan kelgan daromad hisobiga yashaganlar. Bundan tashqari, dindorlar ham katta xayr-ehsonlar qilganlar.

Ordenlarga salibchilar davlatini va yevropalik ziyoratchilarni himoya qilish vazifasli yuklatilgan. Rim Papasi yeretiklarga qarshi kurashda Tamplif oroeni xizmatidan bir necha marta foydalangan.

Ordenlar bora-bora Yaqin Sharqda va G'arbiy Yevropada yirik mulkdorlarga aylangan, keyinchalik salib yurishlari muvaffaqiyatsiz-likka uchragach, Tamplif ordeni Fransiyaga, loannitlar ordeni Malta oroliga ko'chirilgan.

Tevton ordeni XIII asr boshlarida Shimoli-sharqiy Yevropaga 0 o’rnashib olgan.

Tamplif ordeni Fransiyada hatto qirol hokimiyatiga ham xavf sola boshlagani uchun 1312- yilda butunlay tugatilgan.

Tevton ordeni esa XVI asrda o'z qudrati va ahamiyatini yo'qotgan.

Salibchilarga qarshi kurash. Salibchilar o'tkazgan zulm mahalliy aholining qattiq noroziligiga sabab bo'lgan. Ular zulmga qarshi bir necha marta qo'zg'olon ko'tardilar. Tez orada Quddus qirolligida separatchilik harakati yuz bergan. Qolaversa, turli musulmon turk bekliklari salibchilarga zarba bera boshladilar. Bu omillar Quddus qirolligini ancha zaiflashtirgan. Oqibatda Quddus qiroli Rim Papasidan yana ritsarlar yuborishini so'ragan.

Ikkinchi va uchinchi salib yurishlari. 1147- yilda ikkinchi salib yurishi uyushtirildi. Unda Fransiya qiroli va Germaniya imperatori shaxsan ishtirok etdi. Biroq bu yurish tamomila barbod bo'ldi.

Salibchilar Quddus qirolligiga xavf solayotgan Damashq bekligini bosib ololmadilar. Bu orada turklar Salohiddin Ayyubiy (1171- 1193) boshchiligida Misr davlatini tuzishga muvaffaq bo'ldilar.

1187- yilda Misr qo'shini Quddusni zabt etdi. Salibchilar shahardan quvib chiqarildi. Quddusni qaytarib olish maqsadida 1189- yilda uchinchi salib yurishi uyushtirildi. Bu yurishda Fransiya, Germaniya va Angliya dav-latlari qatnashdi. Har bir davlat hukmdori o'z qo'shinlariga shaxsan rahbarlik qildi. Biroq bu yurishdan ko'zlangan asosiy maqsadga erishilmadi.

1192- yilda Salibchilar va Salohiddin Ayyubiy o'rtasida shartnoma tuzildi. Unga ko'ra, yevropaliklar xristianlar uchun muqaddas hisob-lanuvchi Quddus va boshqa shaharlarga bemalol ziyoratga kelib-ketishlari mumkin edi.

Uchinchi salib yurishining yevropaliklar uchun muhim ahamiyati Kipr orolining egallanishi bo'ldi. Salibchilar buyerda Kipr qirolligini tuzganlar.

Atamafar mazmunini bilib oting

Diniy-ritsarlar ordeni - diniy-ritsarlik lashkilotlari.

Ioannit ordeni - Italyan ritsarlarining ordeni. Uning nomi Quddusdagi avliyo Ioann nomi bilan ataluvchi ziyoratchilar uyi nomidan olingan.

Kichik Osiyo - Qora, Marmar, Egey va O'rta Yer dengizi hamda ulami birlashtiruvchi bo'g'ozlar bilan chegaralangan Osiyoning g'arbiy qismidagi yarim orol.

Tamplif ordeni - fransuz ritsarlari ordeni. Uning nomi Tampli ibodatxonasi nomidan olingan.

Tevton ordeni - german ritsarlari uchun qurilgan shifoxona negizida tashkil etilgan orden. U Quddusdagi Bibi Maryam uyi ordeni deb ham ataladi.

To'rtinchi salib yurishi. 1202- yilda to'rtinchi salib yurishi boshlandi. To'rtinchi salib yurishi oldingilaridan xristianlarning xristianlar yurtini bosib olishi bilan farq qiladi.

Bunda Venetsiya shahri katta rol o'ynadi. Uning maqsadi aso¬siy savdo raqibi - Vizantiyani kuchsizlantirish edi.

1204- yilda Salibchilar Vizantiya poytaxti Konstantinopol shahrini egalJadilar.

Bosqinchi Salibchilar shaharni ayovsiz taladilar. Barcha ibo-datxonalar, jumladan, Muqaddas Sofiya ibodatxonasi ham ship-shiydon qilindi. Salibchilar Vizantiyaning bosib olingan hududlarida yana bir yangi davlat tuzdilar. Bu yangi davlat Lotin imperiyasi deb ataldi.

biro

1261- yildagina Vizantiya imperiyasi qayta tiklandi, biroq u avvalgidek qudratli bo'la olmadi. To'rtinchi salib yurishining yana

ziga xos tomoni - unda bolalarning yurishda qatnashish istagida bir joyga to'planganligidir. Savdogarlar ularni kemalarda Misrga olib borganlar va qullikka sotib yuborganlar.

Keyingi salib yurishlari. 1217- yildan 1270- yilgacha o'tgan davrda yana to'rt marta salib yurishlari uyushtirildi. Lekin ular samarasiz tugagan. Bu yurishlarda endi butun Yevropa qatnash-magan. Yurishlar oqibatida salibchilar Quddus shahrini butunlay qo'ldan chiqardilar.

1291- yilda turklarning zarbasi natijasida salibchilar Sharqdagi barcha mulklaridan batamom ayrildilar, Kipr oroli XV asrning ikkinchi yarmidan Venetsiya qo'liga o'tdi.

Salib yurishlari oxir-oqibatda muvaffaqiyatsizlikka uchrab, butunlay to'xtadi.

Salib yurishlari to'xtashining sabablari. Xni asr oxirlariga kelib Yevropada qishloq xo'jaligi yuksala bordi. Hosildorlik ortdi. Bu esa feodallarning daromadlarini yanada orttirdi. Oqibatda ularga og'ir va xatarli urushlar kerak bo'lmay qoldi.