KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

§3. Biliwlik iskerliktin’ strukturasi
Du’nyani biliw problemasi biliw subektinin’ biliwlik uqiphhg’i haqqmdag’i ma’seleni ko’teriwge alip keledi. Subekt ne menen qurallang’an? 01 qanday usillardin’ ja’rdeminde haqiyqatliq haqqinda duns ko’zqarasti payda etedi? Adam biliwdin’ gnoseologiyaliq subekti sipatinda qorshag’an du’nyani sanamn’ ja’rdeminde biledi. Bul jerde bizlerdi sanamn’ sotsialliq ha’m biologiyaliq tiykarlari,onin’ kelip shig’iwi ha’m ma’nisi qiziqtirmaydi. Bul problemalar aldm’g’i bapta so’z etildi. Gnoseologiyaliq aspektte adamnin’ sanasi realliqti aktiv sa’wlelendiriwdin’ en’ joqarg’i formasi sipatinda ahp qaraladi. Sol sebepli sanamn’ ha’m uhwma adam psixikastnin’ biliwlik mu’mkinshiligin aniqlawimiz tiyis. Adamnin’ psixikasi (subektivlik realliq) sanag’a ten’ kclmeydi. Ol sanadan ha'm sanasizhqtan ibarat. Sanani sistema sipatinda izertlegenimizde, onin’ u’sh - biliwlik, emotsionalliq, motivatsiyahq-erklik - podsistemasin, yamasa tarawin bo’lip ko’rsetiwge boladi.
Biliwlik taraw seziwlik, yamasa sensitivlik ha’m ratsionalliq biliwden turadi. Seziwlik biliw sirtqi seziwlerge tiykarlang’an bolip, sezim, qabil etiw, eleslew uqiplihg’i menen belgilenedi. Al ratsionalliq biliw bolsa tu’sinikler menen aniqlanatug’in abstraktlik-oylaw iskerligin an’latadi. Seziwlik ha’m ratsionalliq biliwge tiykarlang’an halda biliw obcktlerinin’ idealhq obrazlan qa’liplesedi. Biliwlik uqiphhqqa diqqat, yad ha’m qiyal, bug’an qosimsha sanasizhq da’rejede tanurlari en jayg’an intuitsiya da kiredi. Diqqat biliwlik iskerliktin’ tan’lawshihg’i, onin’ belgilengen obektke bag’darlamwshilig’t menen xarakterlenedi. Diqqat biliwdi sho’lkemlestiredi, om aktiv, maqsetke bag’darlang’an protseskc aylandiradi. Yad obekt haqqindag’i informatsiyani saqlawshi ha’m qayta tiklewshi uqiplihq sipatinda bar bolg’an ha’m erisiletug’in bilimlerdi ja’mlewge mu'mkinshilikberedi ha’m usi tiykarda olardi toliqtirip ha’m teren’lestirip otiradi. Qiyal etiw uqiplilig’ina baylamsli adam eleslerdi ha’m burin hesh qashan qabil etilmegen oylaw da’rejesindegi jag’daylardi qa’liplestiredi.qiyal menen fantaziyalardi (arziwlardi) du’ziw uqiphhg’i boljawlardi alg’a su’riw, jan’ahqlardi ashiw menen baylamsli.
Biliwlik iskerliktin’ tilsiz boliwi mu’mkin emes, sebebi tildin’ formalarmin’ ja’rdemindc biliwdin’ na’tiyjeleri o’z ko’rinisin tabadi ha’m bekkemlcnedi.
Emotsionalhq taraw sirtqi, sensitivlik seziwlerden panqlamwshi adamnin' ishki seziwlerinen turadi. Og’an quwanish, qayg’i, muhabbat, jek ko’riwshilik, qiynahw ha’m basqa da seziwler kiredi. Bularg’a qosimsha aflektler de (latin tilinen ahnip ruwxiy qa’weterleniw, qumar, inta degendi an’latadi), (yag’my ashiw, qa’ha’r, qorqiw), emotsionalhq jag’day da (keypiyat, ol quwanishli yamasa qayg’ih boliwi mu’mkin), a’piwayi elementar emotsiyalar da (sho’llew, ash boliw h.t.b.) emotsionalhq tarawg’a kiredi. Subekttin’ emotsionalhq jag’dayi biliwlik protseske, onin’ obektke qatnasina ta’sir etedi ha’m usig’an baylanisii biliwdin’ na’tiyjelerinde de o’z sa’wlesin tabadi. Emotsiyalar biliw menen baylanisii,oni «gu’zetip» ju’redi ha’m onnan g’a’rezli boladi. O’z gezeginde biliw de emotsiyalardin’ unamli yamasa unamsiz (keri) ta’sirin o’zinde sa’wlclendiredi. Motivatsiyaliq-erklik tarawg’a biliwlik iskerlikte subektti bag’darlawshi subekttin’ motivleri, ma’pleri, talaplan ha’m bularg’a qosimsha maqsetti tan’law uqiphhg’in ha’m og’an erisiw za’ru’rligin belgilewshi ishki umtihwshihqti an’latiwshi erk kiredi. Erk biliwlik ha’m emotsionalhq tarawlardi baylanistiradi, biliwdin’ aktiv xarakterin amqlaydi, om jan’a bilimlerdi toplawg’a bag’darlaydi. Sananin’ barliq tarawlan o’z ara baylamsqan bolip, biliwlik iskerlikte tiykarg’i roldi ratsionalhq biliw, oylaw atqaradi. Ol seziwlik biliwdi bag’darlaydi, emotsionalhq ha’m motivatsiyaliq-erklik tarawlardi basqaradi.
Psixikahq iskerlikke adam sanasi ta’repinen tu’sinilmegen psixikahq qubihslardin’jiynag’i kiredi.Olarg’a tu’s ko’riwler, gipnozhq jag’daylar, belgili bir is-ha’rekettin’ tipin an’latiwshi, biologiyahq na’sillikte bekitilgen (misali, o’zin saqlap qaliw instinkti) instinktler kiredi. Sanasizhqqa avtomatlastirilg’an is-ha’reketlerdin’ stereoti pleri de (olar da’slebinde sananin’ basqanwmda bolip, keyin ala sanasizhq xarakterine iye boladi) kiredi. Misali, pianinoda oynaw, jaziw mashinkasinda jumis islew h.t.b. Biliw teoriyasi ushin, a’sirese, sanasiz- liqtag’i intuitsiya ma’selesi u’lken qizig’iwshiliqti tuwdiradi. intuitsiya ratsionalhq da’lillewsiz tikkeley qaraw usihnda shmhqqa erisiw uqiphhg’in an’latadi.