Koinot quyosh sistemasi

Oy nega nur sochadi?
Oy tungi osmondagi eng porloq jismdir. Oy yuasi meteorit tushishi tufayli vulqon oizlariga tўla. Oy nuri – Oy yuzasidagi oq changdan qaytgan Quyosh zarralaridir. Oydagi katta qora dolar dengizlar deb ataladi. Aslida ular dengiz emas, balki Oy paydo bўlayotgan vaqtda vulqonlarning otilishidan sochilgan lava tekisliklardir.
Dumli va dumsiz kometalar
Quyosh sistemasi chegarasining bepoyon koinot muzliklarida kometalar harakatlanadi. Ular muz, chang va toshdan iborat kichik jismlar bўlib, Quyoshga yaqinlashgan paytlari uzun dumlari paydo bўladi. Kometalar Quyoshga qanchalik yaqin borsalar, uning ranglari shunchalar porloq va dumlari shunchalar uzun bўladi. Ammo kometaning dumi ўz-ўzidan nur taratmaydi, u faqatgina Quyosh nurini ўzida aks ettiradi. Kўpgina kometalarga ўz orbitalari bўyicha Quyoshdan ilgarilab ketishlariga ming yil kerak bўladi. Ba’zilari Quyosh sistemasiga ўn yillardan, hatto asrdan sўng qaytib kelishi mumkin.
“Uchar yulduz”
“Uchar yulduzlar” aslida yulduz emas. Ular meteorlar deb ataluvchi olov parchalaridir. Kometa uchib ўtgan vaqtda uning yonayotgan dumidan chiqqan olov yerga sochiladi. Qalin atmosfera qatlamiga katta tezlikda kirar ekan, u yonib ketadi. Yerdan qaraganda, bu hodisa osmonda yulduz uchgandek tuyuladi. Yerga tushgan meteorlar meteorit deb ataladi. Eng yirik meteorit Namibiyada (Afrika) topilgan. Uning uzunligi 2,7 metr, kengligi 2,4 metrni, oirligi esa 60 tonnani tashkil etgan.
Qora tuynuklar
Ulkan yulduz portlagan vaqtda alati hodisa yuz beradi. Yulduz shunchalar qisqaradiki, uning butun materuyasi yassilanib kichik jismga aylanadi. Bunday yulduzning tortishish kuchi shu qadar kuchli bўladiki, atrofdagi hamma narsani, hatto nurni ham ўz domiga tortadi. Bu hodisa qora tuynuk deb ataladi. Kometalar, meteorlar, koinot changlari va hatto butun sayyoralar qora tuynukda qaytmas bўlib yўqoladi.
Turli rangdagi yulduzlar
Yerdan qaraganda yulduzlar porlab turgan kichik uchqunchalarga ўxshaydi. Yulduzlar bizdan juda uzoqda joylashgani uchun shunday kўrinadi. Ammo aslida har bir yulduz Quyoshga ўxshash issiqlik va yorulik beruvchi bahaybat gazli shardir. Bizning quyoshimiz ham yulduz. U Yerga yaqin joylashgani uchun ham katta bўlib kўrinadi. Har bir yulduzning rangi uningharoratiga boliq. Oq yoki havorang yulduzning yuzasidagi harorat 10 mingdan 100 ming darajagacha yetadi. Qizish yulduzdagi harorat ulardan 2 – 3 ming darajaga pastroq. Ulardan ham “sovuqroi” bizning Quyoshimiz hisoblanadi. Bu kabi yulduzlarni sariq ranglilar deb atashadi.