Коллоид кимё предмети


Download 0.53 Mb.
bet1/14
Sana19.06.2023
Hajmi0.53 Mb.
#1621574
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
8 DISPERS SISTEMALAR VA KOLLOID BIRIKMALAR




MAVZU
DIPERS SISTEMALAR . KOLLOID BIRIKMALAR


Режа:



  1. Коллоид кимё предмети

  2. Дисперс ва коллоид системалар классификацияси.

  3. Коллоид системаларни тузилиши


Коллоид кимё предмети
Дастлаб коллоид кимё физик кимёнинг бир бeлими эди. Кейинчалик бу фан eзининг rонуниятларини кeпайиши, услубларини вужудга келиши туфайли мустаrил фанга айланди. Xозирги замон техникасини ривожланишида коллоид кимё жуда катта амалий аxамият касб этади. Коллоид кимё rонуниятлари, коллоидли процесслар халr хeжалигининг кeпгина соxаларида кенг reлланилади.
Коллоид кимё нима билан шуuулланади? Бу саволга жавоб беришдан олдин коллоидлар, коллоид системалар нима эканлигини айтиб eтиш лозим.
Коллоид системалар билан жуда rадим замонлардаёr инсон дуч келган. Бироr бу системалар нисбатан кейинги ваrтда илмий жиxатдан eрганила бошланди. Коллоид системаларга булут ва тупроr, rоuоз ёки лок-бeёr, нон, ёu, сут каби озиr-овrат маxсулотлари, rарийиб барча дори-дармонлар xатто инсон танаси xам материянинг коллоид xолатдаги кeринишидир.
Коллоид кимё тарихига бир назар солсак, 1845 й. да Италия кимёгари Франческо Сельми турли эритмалар хоссасини eрганиб, rон зардоби ва плазмаси каби баъзи бир эритмалар алоxида eзига хос хоссага эга эканлигини кузатди.Бундай эритмаларни Сельми “псевдоэритмалар” деб атайди. «Псевдоэритма»ларнинг eзига хослиги-улар ёруuликни яхши тарrатади, уларда эриган моддалар озгина туз таъсиридан чeкади. Сельми кузатган псевдоэритмалар xозирги ваrтда коллоид эритмалар ёки золлар деб аталади. Золь дейилишига сабаб коллоид эритма немисча “sole”, лотинча
«solutio»дир. Бу сeзларнинг биринчи бeuини sol дан золь келиб чиrrан.
Сельми eрганган псевдоэритмалар инглиз олими Томас Грэмни xам eзига жалб этди. Томас Грэмни кузатишича баъзи модда эриганда тез диффузияланиб, eсимлик ва xайвон мембраналаридан осон eтади ва яхши,осонлик билан кристалланади. Бошrа турдаги моддалар ёмон диффузияланади, кристалланмайди, аморф кeринишда чeкади. Биринчи турдаги моддаларни Грэм кристаллоидлар, 2-турдагиларни коллоидлар (грекча “kolla”- клей ва “oidos”-кeриниш) яъни клейга eхшаш моддалар деб атайди. Моддаларни бундай гуруxларга бeлишга Киев университетининг профессори И.Г.Боршов (1869) rарши чиrади. Боршов фикрича бу икки турдаги моддалар eртасида умумийлик, eхшашлик мавжуд. Кейинчалик рус олими П.П. Веймарн томонидан Боршов фикри тeла тасдиrланди. У шароитга rараб битта моддани eзи xам коллоид, xам кристаллоид хоссага эга бeлишини исботлади. Масалан: совун ёки канифоль сувда коллоид эритма, спиртда чин эритма беради. Ош тузи сувда чин эритма, бензолда колоид эритма беради. Демак коллоид модда йer, модданинг коллоид xолати мавжуд.
Коллоид xолат - бу модданинг юrори дисперсли (кучли майдаланган) xолати бeлиб, заррачалар алохида молекулалар агрегатидан ташкил топади. Дисперсли лотинча “dispersus” сeзидан олинган бeлиб, “тарrалган, сочилган” деган маънони англатади. Коллоид эритма гетероген, кeп фазали (камида 2 та) системадир. Улар ёруuликни кучли тарrатади, жуда кам диффузияланади. Коллоид эритма бир-бирида эримайдиган ёки ёмон эрийдиган фазалардан вужудга келади. Демак, коллоид эритма камида иккита ва ундан кeп компонентлардан ташкил топади. Шунинг учун коллоид эритмаларни кeп компонентли системалар деб аталади. Шундай rилиб коллоид кимё - юrори дисперсли гетероген системалар хоссалари ва уларда кетадиган жараёнларни eрганувчи фандир.
Коллоид кимё бу тарихан, рамзий тарзда саrланиб rолган шартли терминдир. Аслида Ребиндер таъбири билан айтганда коллоид кимёни “дисперс системаларнинг физик кимёси ва сатxдаги xодисалар” деган маъrул.
Коллоид кимё соxасида Зигмонди, Зидентопф (ультрамикроскоп яратишган ва коллоид заррачаларни eрганишган), Эйнштейн ва Смолуховский (коллоид заррачаларни xаракатланиш назариясини яратишган) В.Оствальд (коллоидларни дисперслик xолати xаrидаги назариялар), Ленгмюр, Шишковский, Адам (сатxдаги xодисалар физик кимёси) Россияда Ребиндер, Дерягин, Воюцкий, Фукс, Шукин коллоид кимё фаниb ривожига катта xисса reшдилар. Коллоид кимё соxасида Eзбекистонда rизиrарли ишлар олиб борилмоrда. Тошкент Давлат Университетининг кимё факультетида, Тошкент кимё-технология институтида, Eзбекистон Фанлар Академиясининг “Умумий ва анорганик кимё” институтида бу соxада илмий ишларга катта эътибор rаратилган. Бу ишларга xозирги ваrтда Eзбекистон Фанлар Академиясининг xаrиrий аъзоси Ахмедов Карим Содиrович раxбарлик rилмоrда.
Шуни айтиб eтиш керакки, rарийб барча доривор моддалар-суртмалар, кукунлар, эмульсиялар, аэрозоль дорилар, шамча, глобула ва бошrалар дисперс системалар бeлиб, уларни олиниши, саrлаш усуллари коллоид кимё rонуниятлари асосида олиб борилади. Бу соxада Тошкент Фармацевтика институтида xам rизиrарли ишлар, изланишлар олиб борилмоrда. Махсус дорилар технологияси, дори турлар технологияси, xамда анорганик ва физик-коллоид кимё кафедраларида олиб борилаётган ишлар шулар жумласидандир.
Дисперс ва коллоид системалар классификацияси.
Коллоид системаларни дисперслигига, агрегат xолатига, дисперс муxитнинг табиатига ва фазалар таъсирига rараб классификациялаш мумкин.
1. Дисперслигига rараб классификациялаш: Агар eлчами 10-6 м дан катта бeлса даuал (грубо) дисперс система (суспензия, эмульсия), 10-6 - 10-7 м орасида бeлса оралиr (eртача) (средне-) дисперс система (тутун), 10-7 - 10-9 м атрофида бeлса, юrори дисперс система (коллоид эритма) дейилади. 10-9 м дан кичик размерли (eлчамли) заррачага эга бeлган система - чин эритмалардир. Коллоид кимё даuал, оралиr ва юrори дисперс системаларни eрганади.
Шуни айтиб eтиш керакки юrори молекулали бирикмалар ёки полимер эритмаси кeп жиxатдан коллоид эритмаларга eхшайди. Улар молекулаларининг eлчами баъзан коллоид заррачаларникидан жуда юrори. Диализланиш rобилияти, диффузияланиш rобилияти ва бошrа хоссалари худди коллоид эритмаларникига eхшайди. Бироr улар эритмаси гомоген системалардир. Шунинг учун уларни коллоид эритмалар деб бeлмайди. Бироr полимер эритмаси кeпинча коллоид кимё rонуниятларига бeйсинади ва коллоид кимё уларни eрганади.
2. Агрегат xолатига rараб дисперс системаларни 9 турга бeлиш мумкин:






Download 0.53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling