Kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida misellyar nazariya

FeCl
3
 
+ 3H
2
O Fe(OH)
3
 
+ 3HCl 
Fe(OH)
3
ning sirtdagi molekulalari HCl bilan reaksiyaga kirishib, ionli stabilizator 
FeOCl molekulalarini hosil qiladi. 
Fe(OH)
3
 
+ HCl FeOCl + 2H
2
O 
FeOCl molekulalari dissotsiyalanib FeO
+
va Cl
-
ionlarini hosil qiladi. 
FeOCl FeO
+
 
+ Cl
-
 
Agregat sirtiga shu agregat tarkibida bo‘lgan ionlardan biri eritmadan 
adsorbsiyalanadi (tanlanish adsorbsiyasi). Buni shunday yozish mumkin: 
nFe(OH)
3 
Agregat 
mFeO
+
Adsorbsion qavat 
(m-x)Cl
-
adsorbsion 
qavatdagi qarshi 
ionlar 
xCl
-
diffuz qavatdagi 
qarshi ionlar 
Kolloid zarracha (granula) 
M I T S E L L A 

---

Fe(OH)
3
zoli musbat zaryadlidir. Chunki, potensial aniqlovchi ionlar - FeO
+
ionlardir. 
Misol sifatida As
2
S
3
 zoli tuzilishini ham ko‘rish mumkin. 
Bu zolni hosil qilish uchun arsenit kislotaga H
2
S ta’sir ettirish kerak; sodir 
bo‘ladigan reaksiya qo‘yidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
2H
3
AsO
3
 
+ 3H
2
S 
= As
2
S
3
 
+ 6H
2
O 
H
2
S ortiqcha olingan, u ionli stabilizator vazifasini bajaradi. 
H
2
S HS
-

+ H

+
 
m [As
2
S
3
] – agregat,
m [As
2
S
3
]nHS
–
-yadro,
{m [As
2
S
3
]HS
-
(n-x) H
+
} – granula. 
{m[As
2
S
3
]nHS
-
(n-x)H
+
}xH
+
- 
mitsellaning sxema ko‘rinishi 
quyidagichadir: 
 
Silikat kislota zoli quyidagicha tuzilgandir
: SiO
2
– agregat, ionli 
stabilizator 
−
2
3
SiO
dir. Silikat kislota molekulalari qo‘yidagicha dissotsiyalanadi: 
nH
2
SiO
3
n
−
2
3
SiO
+ 2nH
+
 
m[SiO
2
] - agregat; 
{m[SiO
2
]n
−
2
3
SiO
} - yadro; 
2(n-x)H
+ 
- absorbsion qavatdagi qarshi ionlar,
2xH
+
- diffuzion qavatdagi qarshi ionlar. 
Mitsella tuzilishi quyidagicha: 
{m[SiO
2
]n
−
2
3
SiO
 2(n-x)H
+
} 2xH
+
 
AgBr zolining tuzilishini ko‘rib chiqamiz.
Agar AgNO
3
ning suyultirilgan 
eritmasiga ortiqcha miqdorda KBr qo‘shilsa, ionli stabilizator vazifasini KBr 
o‘taydi va granula manfiy zaryadlanadi, chunki potensial aniqlovchi ion Br
–
ionlaridir. Mitsella qo‘yidagi tuzilishga ega bo‘ladi: 
{ m [AgBr] nBr 
– 
 (n-x) K
+ 
} xK
+
 

---

Agar reaksiya uchun AgNO
3
ortiqcha olingan bo‘lsa, u vaqtda mitsella musbat 
zaryadli bo‘ladi: 
 
{ m [AgBr] nAg
+
 
 
(n-x) NO
3
- 
}
+
 
 
xNO
3
-
 
 
 
 

agregat 
 
 
yadro 

 
 
 granula 
 
mitsella 
Berlin lazuri zolining olinish reaksiyasi ma’lum. 
Buning uchun 0,1ml 
temir xlorning FeCl
3
sovuq xoldagi to‘yingan eritmasini 100ml distillangan suvda 
eritiladi va ustiga aralashtirib turib, 1 tomchi 20% li K
4
[Fe(CN)
6
] eritmasidan 
ko‘shiladi. Natijada ko‘k rangli berlin lazuri Fe
4
[Fe(CN)
6
]
3
–geksatsiano-ferrat II 
xosil bo‘ladi. 
4FeCl
3
+3K
4
[Fe(CN)
6
] 
= Fe
4
[Fe(CN)
6
]
3
+ 12KCl 
Bu reaksiyani quyidagi tarzda ham amalga oshirish mumkin: 
0,5ml 20% li K
4
[Fe(CN)
6
] eritmasi 100 ml distillangan suvda eritilib, ustiga 
aralashtirib turib, FeCl
3
ning to‘yingan eritmasidan 1-2 tomchi ko‘shiladi. Natijada 
ko‘k rangdagi berlin lazuri zoli xosil bo‘ladi.
Qaysi moddadan ortiqcha olinishiga qarab 
musbat 
yoki 
manfiy zaryadli
zarracha xosil bo‘ladi: 
1. {mFe
4
[Fe(CN)
6
]
3 
nFe
+3
 3(n-x)Cl
-
}
⋅ 3xCl
- 
2. {mFe
4
[Fe(CN)
6
]
3 
n(Fe(CN
6
)
-4
 4(n-x)K
+
}
⋅4xK
+ 
1953 yilda V.A. Kargin va Z.Y. Berestneva mitsellalarning yadrolari 
kristall moddalardan tuzilganligini aniqladilar. Ularning nazariyalariga binoan 
kolloid zarracha hosil bo‘lishi ikki basqichda boradi:
1) dastlab sharsimon amorf kolloid zarrachalar xosil bo‘ladi, so‘ngra 2).kolloid 
sistemaning eskirishi davomida bu zarrachalar ichida mayda kristallchalar vujudga 
keladi. Natijada amorf zarracha ichida ma’lum kuchlanish paydo bo‘lib, zarracha 
kristallanadi. Kristallanish jarayoni turli kolloid sistemalarda turlicha tezlik bilan 
boradi. Masalan, oltin zolida (xona haroratida) zol tayyorlangandan 5 minutdan 
keyin, vanadiy (V) – oksid zolida 1 soatdan keyin, alyuminiy gidroksid zolida 
taxminan 1 sutkadan keyin, silikat kislota zolida taxminan 2 yildan keyin tamom 
bo‘ladi. 
Ko‘p olimlar A.B.Dumanskiy, N.P.Peskov, S.M.Lipatov, A.N.Frumkin, 
Fayans, Kroyt va boshqalar qo‘sh elektr qavat tuzilishi nazariyalariga asoslanib 
kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida 
mitsellyar nazariyani
yaratdilar. 
Mitsellyar nazariyaga binoan kolloid eritmalar, ya’ni zollar ikki qismdan 
iborat ekan: 

---

1) Mitsella 
2) Intermitsellyar (ya’ni mitsellalararo) suyuqlik. 
Mitsella - bu kolloid zarrachalar bo‘lib, dispers fazaning zarrachasi, u qo‘sh 
elektr qavat bilan o‘ralgan bo‘ladi. 
Intermitsellyar suyuqlik (yoki mitsellyararo suyuqlik) dispers muhitni tashkil 
etadi va mitsellalarni ajratib turadi, bu suyuqlikda har-xil elektrolitlar va sirt-aktiv 
moddalar erigan bo‘ladi. Bu erigan moddalar kolloid sistemani barqarorligini 
saqlab turadi. Dispers fazaning zarrachalari juda murakkab tarkibga ega. Ularning 
murakkabligi dispers sistemalarning olinishi bog‘liq. 
Masalan, kumush yodid zoli AgNO
3
bilan KJ ning kimyoviy reaksiyasi 
orqali olinadi: