Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti "boshqaruv hisobi"

4. Turli mulk shakllari mavjud sharoitda xarajatlarni hisobga olish 
va tannarx hisoblashning usullari 
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyatsiya 
tsilish usuli deb, u yoki bu mahsulot birligining tannarxini aniqlashda 
qo‘llaniladigan usullar tizimiga aytiladi. U yoki bu kalkulyatsiya usulini qullash 
quyidagi asosiy omillar bilan aniqlanadi: ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab 

---

chiqarilayotgan mahsulot nomenk-laturasi, xarakteri, tugallanmagan ishlab chiqarish 
hajmi, ishlab chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va xokazo. 
Ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
nomenklaturam va xarakteri, ishlab chiqarish jarayonining o‘zun-qisqaligi va 
boshqa omillarga ko‘ra kalkulyatsiya qilishning 4 usuli mavjud: 
1. Oddiy usul; 
2. Jarayonlar usuli; 
3. Buyurtmali usul; 
4. Normativ usul. 
Xar bir korxonada shu korxonaning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga 
olingan holda kalkulyatsiyalashning u yoki bu usuli qo‘llanilishi mumkin. 
Kalkulyatsiya qilishning oddiy usuli. Bu usul tugallanmagan ishlab 
chiqarish bulmagan yoki oz miqdorda bo‘lgan, oddiy ishlab chshcharishga mansub 
bo‘lgan korxonalarda qo‘llaniladi. Ushbu usulda hisobot davrida ishlab chiqarishga 
taallukli barcha xarajat-larning umumiy qiymati aniqlanib, bu xarajatlar mahsulot 
turlari o‘rtasida ma’lum ko‘rsatkichlarga (o‘rtacha reja tannarxi, asosiy 
ishchilarning ish haqi, materiallar xarajati va boshqalar) mutanosib ravishda 
taksimlanadi. 
Misol. «Bobur» kompaniyasida uch turdagi - A, B, S mahsulotlar ishlab 
chiqariladi. Ularning reja tannarxi A - 160 sum. B - 45 sum, S - 226 sum. 
Joriy davrda)0, 300, 800 dona ishlab chiqarilgan. Ishlab chiqarish xarajatl. 
xarajatlar mahsulot turlari o‘rtasida quyidagicha taksimlanadi: 
Mahsulot 
turlarp 
O‘rtacha 
reja 
tannarxi, 
sum 
Mahsulot 
miqdori, 
dona 
Barcha 
ishlab 
chiqarishga
, sum 
Salmog‘
i 
Haqiqiy 
xarajatlar, 
sum 
Haqiqiy 
tannarx 
sum 
A 
160 0 
100 
16000o# 
7.61 
19810RR 
198.1 
B 
45 0 
300 
13500** 
6.42 
16720 00 
55.7 
S 
2260 
800 
18o‘08,00 
V 
85.97 
22,840o‘0 
279.8 
Jami: 
210300 
100 
26037.0o‘ 
Demak A mahsulotning haqikiy tannarxi - 198.1 sum, B - mahsulotniki - 55.7 
sum mahsulotniki - 279.8 sumga teng.