Kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Signallarni spektral sohasida ifodalash

Signallarga raqamli ishlov berish (SRIB) telekommunikatsiya, raqamli
televideniya, ovoz yozish, biometrika, mobil aloqa va video tizimlar kabi
texnologiyalar sohasiga tobora ko‘proq ta’sir ko‘rsatib bormoqda. Bu aloqa
muhandisligi, hisoblash texnologiyalari va elektronika bo‘yicha barcha kurslarda
asosiy yo‘nalish hisoblanadi [1, 2, 3].Signal – bu foydali ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan, yozib olinadigan yokiqayta ishlanadigan (o‘lchov, shaklni o‘zgartirish, parametrlarni hisoblash,
namoyish etish, tashuvchi vositalariga yozish) raqamli qiymatlaridir.Haqiqiy signallarga misollar [1, 5]:– ovoz, nutq va musiqa signallari (mikrofon, telefon);– datchiklardan qabul qilingan bio signallar (ensefalogrammalar,kardiogrammalar, impuls va bosim signallari, ultratovush signallari);– texnologik jarayonlarning sensorlaridan qabul qilingan signallar (harorat,
oqim tezligi, bosim, kuchlanish, daraja, tezlik);– radiotexnik nazorat va kuzatuv tizimlarining signallari (aviatsiya radarlari,gidroakustika, havo hujumidan mudofa tizimlari).Biz tabiatda uchraydigan signallarning aksariyati analog shaklga ega.Analog signallar vaqtning uzluksiz funksiyasini ifodalaydi. Analog signalga misoltariqasida tovush bo‘lishi mumkin. Bizning sezgi organlarimiz signallarning analogshakllariga aniq sezgir hisoblanadi: quloqlar tovushga, ko‘zlar nurga, terimizharoratga, burun hidni sezish uchun. Bizning sezgi organlarimiz fizik signallarni
(tovush, yorug‘lik, harorat, hidlar) o‘lchaydi va o‘zgartiradi, shuningdek ularni
miyaga qayta ishlash va qaror qabul qilish uchun yuboradi. Signallar dinamik
jarayonlarning o‘z vaqtida ishlash modeli hisoblanadi, shuning uchun bunday
signallarni qayta ishlash jarayonlarning o‘zi signallar orqali o‘rganish imkonini
beradi. Atrofimizdagi dunyo analog (vaqt, masofa, harorat) hisoblanadi, ammo
mutaxasislar signallarga aniqroq ishlov berish uchun analog-fizik parametrlarni
o‘lchash va ularni raqamli shaklga aylantirishni o‘rgandilar.
Analog signallarga raqamli ishlov berish va saqlash qiyinroq bo‘lib, ularga
raqamli texnologiyalarni qo‘llash mumkin emas. Signallarning raqamli shakli,
ya’ni ikkilik ko‘rinishi raqamli ishlov berish uchun qulay hisoblanadi. Bunday
holda nafaqat signallarni ro‘yxatdan o‘tkazish, shuningdek ularni kompyuterlarda
saqlash va qayta ishlash mumkin. Signallarga raqamli ishlov berishning asosiy vazifalari:
- signal parametrlari - amplituda, faza, chastota, spektrni o‘lchash orqali
obyekt haqida ma’lumot olish;- shovqinli muhitda foydali signal komponentlarini ajratib olish;
- signallarni siqish;- noma’lum signallarni tahlil qilish va belgilangan parametrlarga egasignallarni sintez qilish.