Kompleks mineral o‘g‘itlar. Murakkab o‘g‘itlar. Kaliy nitrat. Xulosa

v nuqtada eritma KS1 ga xam to‘yinadi. Agar xuddi shu paytda ajraladigan NaS1 kristallari ajratilsa va so‘ngra eritma, masalan 5°S ga sovutilsa, bunda v nuqta KNO₃ ning kristallanish soxasida bo‘lib qoladi. Eritma sovutilganda bu tuz xam chukmaga tushadi va qolgan eritma tarkibi vs chiziq bo‘yicha o‘zgaradi.
Bunda a va v nuqtalar orasidagi masofa unchalik katta emas, u xolda ekvimolekulyar mikdordagi KS1 va NaNO₃ tutgan eritmadan suvni bug‘latishda juda oz mikdordagi NaS1 cho‘kmaga tushadi va eritma tezda KS1 bilan xam to‘yingan xolga keladi. Bu esa eritmani sovutish KNO₃ unumini kamaytiradi. Ajratib olinadigan NaS1 mikdorini oshirish va KNO₃ unumini oshirish uchun, diagrammadan ko‘rinadiki, boshlang‘ich eritmaga ortiqcha NaNOz qo‘shish lozimdir. Agar NaS1 ajratib olinishi tugallanishiga eritma uchta tuz — NaS1, KS1 va KNO₃ bilan tuyinsa (yaʼni uning tuzli massasi E₂ nuqta bilan tasvirlangan) eng yuqori unumga erishiladi. Bunda xosil bo‘lgan NaS1 kristallarini ajratib olingandan so‘ng, eritmani sovutilishi natijasida KNOz ning kristallanishi eng uzun yo‘l E₂ bo‘yicha sodir bo‘ladi va eng yuqori unumda maxsulot olinishi taʼminlanadi. KS1 va NaNO₃ orasidagi almashinishni taʼminlashning eng samarador va tejamkor usuli bu — o‘zgarmas bosim va o‘zgaruvchan xaroratda sistemadan suvni bug‘latish paytida NaS1 ning kristallanishi sodir bo‘ladigan siklik jarayonda amalga oshirish hisoblanadi. Bunday optimal siklning tartibi va hisobi izotermik va izobarik diagrammalar kesishuvi yordamida amalga oshirilishi mumkin. KNO₃ kristallanishi 50°S da tugallanadigan optimal sikl uchun misol 15.2. — rasmda ko‘rsatilgan. Izotermik kesishuvda a nuqta — sovutish jarayonida va kesimda KNO₃ kristallanganidan so‘ng qoladigan eritmani tavsiflaydi. Kristallanish boshlanishida eritmaning tuzli tarkibiga v nuqta muvofiq keladi. Kristallanishdan oldin unga shunday mikdordagi suv qo‘shiladiki, u Kristallanish oxirida faqat belgilangan xaroratdagina (50°S) natriy xlorid bilan to‘yinishi kerak. v eritma qaynayotgan s eritmadan suvning bug‘lanishi va NaS1 ning kristallanishi natijasida olinadi. Bug‘latish uchun boshlang‘ich eritma s — eritma a ning KS1 va NaNO lar ekvimolyar aralashmasi bilan aralashtirilishidan olinadi.

NaNO₃ KNO₃

KS1


NaCl

14.2. — rasm. Izotermik (50°S) na izobarik (0,1 MPa) diagrammasida
KS1 + NaNO₃ = KNO₃+NaS1 optimal sikl konversiyasi.
Shunday qilib, sikl sav uchburchagi bo‘yicha amalga oshiriladi. Siklning tuzli koeffitsiyenti (yaʼni olingan KNOz massasining bug‘latilgan suv massasiga nisbati) qanchalik katta bo‘lsa, bug‘latishga shunchalik oz energiya sarflanadi. KNO₃ kristallanishining oxirgi xarorati qanchalik katta bo‘lsa, eritmani sovo‘tishga shunchalik oz xarajat ketadi. SO-25° S oralig‘ida joylashgan qaynash nuqtasidan kristallantirishning oxirgi xaroratigacha chegarasidagi temperaturali sikl eng tejamkor hisoblanadi. Bunda Vv chiziqli bug‘lanish uchun optimal KNO₃ nisbati 0,69-0,96 oralig‘ida bo‘ladi ular nisbatan yuqori tuzli koeffitsiyentlar va kam xajmli aylanma eritmalar bo‘lishini taʼminlaydi.

Murakkab o’g’itlar kamida ikkita ozuqa moddasi bo’lgan o’g’itlardir. Ular iqlim va tuproq turiga qarab, asosiy, ekish oldidan qo’llashda, vegetatsiya davrida turli xil ustki kiyimlar sifatida ishlatiladi. Ishlab chiqarish usuliga ko’ra murakkab o’g’itlar murakkab, murakkab-aralash va aralash bo’linadi.

• 
  Murakkab o’g’itlarning navlari
  
• 
  Kompleks o’g’itlar
  

ikki, uch yoki undan ortiq ozuqa moddalarini o’z ichiga oladi: azot, fosfor, kaliy, magniy, oltingugurt va turli mikroelementlar.
Ikki marta (fosfor-kaliy P + K, azot-fosfor N + P, azot-kaliy N + K) va uch karrali (azot-fosfor-kaliy N + P + K) o’g’itlar mavjud.
Ishlab chiqarish usuli bo’yicha
murakkab o’g’itlar quyidagilarga bo’linadi:
murakkab,
murakkab aralash (birlashtirilgan),
aralashgan.
Agregat holatiga ko’ra ular quyidagilarga bo’linadi:

• 
  qiyin,
  
• 
  suyuqlik (LCD),
  
• 
  to’xtatilgan (SZhKU).
  

To’xtatilgan murakkab o’g’itlar turli xil suspenziya qo’shimchalari qo’shilishi bilan turli holatlardagi (qattiq, suyuq, gazsimon) kimyoviy xom ashyolarning o’zaro ta’siridan ishlab chiqariladi.
Murakkab o’g’itlar turlari

• 
  Azot fosfat
  
• 
  Azofoska (nitroammofoska)
  
• 
  Ammofos
  
• 
  Ammofoska
  
• 
  Ammofosfat (ammoniy fosfat)
  
• 
  Monopotasiy fosfat
  
• 
  Nitroammofos (nitrofosfat)
  
• 
  Nitroammofosfat
  
• 
  Nitrofoska
  
• 
  Sulfammofos
  

Kompleks o’g’itlar
Kompleks o’g’itlar boshlang’ich komponentlarning kimyoviy o’zaro ta’siri bilan yagona texnologik tsikl davomida ishlab chiqariladi. Murakkab o’g’itning har bir molekulasi yoki granulasi ikki yoki undan ortiq ozuqaviy moddalarni o’z ichiga oladi.
Murakkab o’g’itlarning afzalliklari
Murakkab o’g’itlar ko’p hollarda bir komponentli o’g’itlarga qaraganda ancha samarali ekanligi odatda qabul qilinadi. Bunga murakkab kompleks o’g’itlarning quyidagi xususiyatlari yordam beradi:
Natriy, xlor va boshqalar kabi balast tarkibiy qismlarining bir vaqtning o’zida past miqdori (ko’pincha butunlay yo’q) bilan oziq moddalarining yuqori konsentratsiyasi.
Qattiq o’g’itning bir granulasida bir nechta ozuqa moddalarining mavjudligi.
Qurg’oqchilik sharoitida va tuproq eritmasining osmotik bosimining oshishiga sezgir bo’lgan ekinlarni o’g’itlashda foydalanish mumkin.
Tashish, saqlash va o’g’itlash xarajatlarini kamaytirish.
Bir qator murakkab o’g’itlar
Murakkab o’g’itlar assortimenti juda xilma-xildir. Bu tuproq va iqlim zonalarining har birida ekinlar uchun azot, fosfor va kaliyning turli nisbatlarini qo’llash zarurati bilan bog’liq.
Uch komponentli kompleks kompleks o’g’itlar
Ular eng keng tarqalgan.
Azofoska (nitroammofoska)
Azofoska (nitroammofoska) – o’g’it azot-fosfor-kaliy donador, qattiq. Fosfor faqat suvda eriydigan shakllarda mavjud. U urug’lantirishning barcha usullarida qo’llaniladi. O’g’it fosfor kislotasi, nitrat kislota va kaliy tuzlarining kimyoviy o’zaro ta’siridan olinadi.
Ammofoska
Ammofoska – uch karra o’g’it (NPK). Asosiy elementlar teng massa ulushlarida mavjud. O’g’itning tarkibi oltingugurt, magniy va kaliyni o’z ichiga oladi. U barcha tuproq va iqlim zonalarida introduktsiyaning turli usullarida qo’llaniladi. Ishlab chiqarishning texnologik jarayoni azofoskaga o’xshaydi.
Diammofoska
Diammofoska – asosiy oziq moddalar kontsentratsiyasining ortishi bilan tavsiflangan uch karrali o’g’it (NPK). U barcha tuproqlarda, har qanday ekinlar va qo’llash usullarida foydalanish uchun tavsiya etiladi. Diammofoska fosfor kislotasidan ammoniy va kaliy birikmalari qo’shilgan holda olinadi.
Nitrofoska
Nitrofoska – uch karrali o‘g‘it (NPK), donador, asosiy oziq moddalarning teng nisbati bilan. Asosiy va ekish uchun tavsiya etiladi. U apatitdan nitrat yoki sulfat parchalanishi va kaliy xlorid qo’shilishi orqali ishlab chiqariladi.
Ikki komponentli murakkab kompleks o’g’itlar
Ular qishloq xo’jaligida tuproq unumdorligini oshirish uchun keng qo’llaniladi – alohida va bir komponentli o’g’itlar bilan birgalikda. Ikki komponentli o’g’itlarga quyidagilar kiradi:
Azot fosfat
Azot fosfat – qo‘sh azot-fosforli o‘g‘it (NP), granullangan. Azot ammoniy va nitrat shakllarida, fosfor faqat suvda eriydigan shakllarda mavjud. U barcha turdagi tuproqlarda, barcha ekinlar ostida barcha ekinlarni urug’lantirish uchun ishlatiladi. Ammiak bilan neytrallangan nitrat kislotaning fosfor kislotasi bilan kimyoviy o’zaro ta’siri natijasida hosil bo’ladi.
Ammofosfat
Ammofosfat – qo’sh go’ng, azot-fosfor (NP). Azot tarkibida – 6%, fosfor – 45-46%. Asosiy o’g’it sifatida tavsiya etiladi. Fosforitlar, fosfor kislotasi va ammiakning kimyoviy o’zaro ta’siri natijasida olinadi.
Ammofos
Ammofos – qo’sh go’ng, azot-fosfor (NP). Azot tarkibida – 10-12%, fosfor – 44-52%. Turli ekinlar uchun barcha qo’llash usullarida foydalanish tavsiya etiladi. Fosfor kislotasi va ammiakning o’zaro ta’siri natijasida hosil bo’ladi.
Nitroammofosfat
Nitroammofosfat – qo’sh o’g’it, azot-fosfor (NP), donador. Azot tarkibida – 21-23%, fosfatlar – 32%, shu jumladan hazm bo’ladigan – 21%, suvda eruvchan – 11%. U barcha ekinlar uchun introduksiyaning barcha qabulxonalarida qo’llaniladi. Ammoniy fosfatlar asosida oling.
Diammonium fosfat (DAP)
Diammonium fosfat (DAP) – qo‘sh azot-fosforli o‘g‘it (NP).
Azot tarkibida – 18%, umumiy fosfatlar – 46%. U barcha ekinlar uchun barcha tuproq va iqlim zonalarida qo’llaniladi. Ammoniy va fosfor kislotasining o’zaro ta’siridan olinadi.
Monopotasiy fosfat
Monopotasiy fosfat – qo’sh fosfor-kaliyli o’g’it (PK). Jami fosfatlarning bir qismi sifatida – kamida 50%, kaliy – 33%. Bu to’liq eriydigan o’g’itdir. Zararli aralashmalar yo’q. Ochiq va yopiq joylarda yuqori kiyim sifatida tavsiya etiladi. Fosfor kislotasining kaliy tuzlari bilan o’zaro ta’sirida olinadi.
Kaliy nitrat (kaliy nitrat)
Kaliy nitrat (kaliy nitrat) – qo‘sh azotli kaliyli o‘g‘it (NK). Oziq moddalarning tarkibi 99,85% dan kam emas. Balast moddalari yo’q. Ildiz va barg barglari uchun tavsiya etiladi. U asosan kaliy xlorid va natriy nitrat almashinuvi natijasida olinadi.
Nitroammofos
Nitroammofos – qo‘sh azot-fosforli o‘g‘it (NP). Azot va fosforning teng qismini o’z ichiga oladi. O’g’it tarkibida balast moddalari mavjud emas. Oziq moddalarning umumiy massa ulushi 55% dan oshishi mumkin. Ammiakning nitrat va fosforik kislotalar aralashmasi bilan o’zaro ta’sirida olinadi.
Murakkab o’g’itlar
Murakkab o’g’itlar kukunli bir komponentli o’g’itlarni ammiak, kislotalar va boshqa azot va fosfor o’z ichiga olgan mahsulotlarni aralashmaga kiritish orqali ishlab chiqariladi. Bundan tashqari, bunday o’g’itlar tarkibiga ammiak va suv ham kiritilishi mumkin. Murakkab aralash o’g’itlar ishlab chiqarishdagi asosiy texnologik operatsiyalar:

• 
  Asl komponentlarni aralashtirish.
  
• 
  Aralashmaning ammonizatsiyasi.
  
• 
  Tayyor mahsulotni granulyatsiya qilish, quritish va konditsionerlash.
  
• 
  Ushbu operatsiyalar natijasida turli markadagi o’g’itlar olinadi.
  

Aralashtirilgan o’g’itlar
Aralash o’g’itlar ikki yoki undan ortiq oddiy o’g’itlarni donador yoki kukun shaklida mexanik aralashtirish orqali ishlab chiqariladi. Shunga ko’ra, granül yoki chang o’g’it aralashmalari olinadi. Bir vaqtning o’zida dalaga bir necha turdagi ozuqa moddalarini qo’llash zarur bo’lsa, o’g’itlar aralashtiriladi.
O’g’it aralashmalari turli xil tarkibga ega, har xil ekinlar va tuproq-iqlim zonalari talablariga, ham konsentratsiyada, ham ozuqaviy moddalar nisbatida osongina moslashadi.
Suyuq murakkab o’g’itlar
Suyuq kompleks o’g’itlar (eritmalar va suspenziyalar) suvsiz ammiak, karbamid eritmasi, ammoniy selitrasi, kaliy xlorid, superfosfat, ammoniy polifosfat (qattiq), ortofosforik va superfosforik kislotalarni issiq yoki sovuq aralashtirish orqali olinadi.
Issiq aralashtirish natijasida yuqori konsentratsiyali eritmalar olinadi. Orto- va polifosforik kislotalarni qo’llashda neytral reaktsiyaga ega suyuqliklar olinadi.
Sovuq aralashtirish asosiy eritmaga turli xil o’g’itlar (ammiakli selitra, karbamid, kaliy xlorid va boshqalar) qo’shib, faol moddalarning turli nisbatlariga ega o’g’itlarni tayyorlashga imkon beradi. Uy-joy kommunal xo’jaligiga mikroelementlar, insektitsidlar va gerbitsidlar ham kiritiladi.
ZhKU qora metallarni zaif korroziyaga olib keladi. Bu ularni tashish va qo’llash uchun suyuq go’ng va suvli ammiakni qo’llash uchun mo’ljallangan mashinalardan foydalanish imkonini beradi.
LCS tarkibida erkin ammiak mavjud emas, bu ularni qo’llash paytida dala yuzasiga purkash orqali azot yo’qotilishining oldini oladi, keyinchalik qo’shiladi.
Shu bilan birga, FCS tarkibidagi fosfatlar kam eriydi va ular sirt oqimi bilan yuvilishi va tuproqning ildiz qatlamidan ko’chishi mumkin.
Bundan tashqari, FCS yuqori (+28 ° C dan yuqori) yoki past (-18 ° C) haroratlarda saqlash vaqtida yog’ingarchilik bilan kristallanishga olib kelishi mumkin. Yog’ingarchilik harorati o’g’it markasiga bog’liq.

Xulosa
O‘g‘itdagi taʼsir etuvchi moddalar qanchalik ko‘p bo‘lsa, ular shunchalik axamiyatli bo‘ladi. Turli ekinlar, tuproqlar, iqlim va boshqa sharoitlar uchun azot, fosfor va kaliyning mikdori va nisbati xar xil bo‘lgan murakab o‘g‘itlar talab etiladi. Ular N:R₂0:K₂O massalari nisbati bilan tavsiflanadi, masalan 1:1,5:0,5. Bunda taʼsir etuvchi moddalarning umumiy mikdori tarzida xam ifodalanishi mumkin, masalan N+R₂O₅+K₂O = 36%; ayrim xollarda R₂O:K₂O ning massa bo‘yicha protsent nisbati, masalan 12:18:6 yoki 12-18-6 shaklida ifodalanishi mumkin, bu sonlarning umumiy yig‘indisi o‘g‘itdagi taʼsir etuvchi moddalarning umumiy mikdorini ko‘rsatadi.