Kompyuter falsafasi

Kundalik faoliyat jarayonida tajribalar orqali bilimlar hosil qilish butun insoniyatga xos bo‘lgan bilish usulidir. Bilimlar bevosita hayotiy ehtiyojdan, farovon hayot kechirish zaruratidan vujudga kelgan va rivojlangan. Insoniyatning ancha keyingi taraqqiyoti davomida ilmiy faoliyat bilan bevosita shug‘ullanadigan va ilmiy nazariyalar yaratuvchi alohida sotsial guruh vujudga keldi. Bular — ilm-fan kishilari bo‘lib, ilmiy nazariyalar yaratish bilan shuQullanadilar.
Hissiy bilish deyilganda, odatda, insonning his qilishi, sezgi a’zolari orqali predmet va hodisalarni, ularning tashqi tomonlarini, tashqi belgi va xususiyatlarini bevosita bilish tushuniladi. Insonning bu bilishi, deyarli hayvonlarga ham xos bo‘lgan bilish bilan bir xil xususiyatlarga ega bo‘lgan bilishdir (lekin ular tub farqlarga ham ega).
Hissiy bilish jonli mushohada bilimning dastlabki manbaidir. Hissiy bilishda narsa va hodisalar bevosita aks ettiriladi. Hissiy bilishning sezgi, hissiy qabul (yoki idrok), tasavvur kabi shakllari mavjud. Hissiy bilish bosqichida narsalar, hodisalarni alohida-alohida, bir-biridan ajratilgan holda aks ettiramiz. Shu sababli bu bosqichda narsa va hodisalar o‘rtasidagi aloqadorlik, bog‘lanish nazardan chetda, ularning mohiyati ochilmay qoladi.
Ilmiy bilish – inson faoliyatining empirik bilish bilan nazariy bilishning chambarchas bog‘liqligidan iboratdir. Empirik bilish insonning narsalarga bevosita (yoki asboblar yordamida) ta’sir ko‘rsatishi jarayonida yuzaga keladi. Uning metodlari kuzatish, tasvirlash, tajriba, o‘lchovdir.
Nazariy bilish deb, inson fikrning voqelik hodisalarni mohiyatiga chuqur anglab olishdir. Uning shakllari mavhumlik va muayyanlik, modellashtirish, formalizasiyalashtirish, nazariyalar yaratish va bilishdir.
Bilishning yana bir darajasi intuitiv bilish (qalban bilish, g‘oyibona bilish)dir. O’zining butun borlig‘ini fan, din, siyosat va san’at sohasiga bag‘ishlagan buyuk kishilar ana shunday bilish qobiliyatiga ega bo‘ladilar. Intuitiv bilish hissiy va aqliy bilishga tayanadi. Buyuk shaxslarning g‘oyibona bilishi ularning doimiy ravishda fikrini band etgan, yechimini kutayotgan umumbashariy muammolar bilan bog‘liqdir. Ilmiy bilishning eng samarali usullarini aniqlash gnoseologiyada muhim o‘rin egallab keldi. Har bir fan o‘ziga xos bilish usullaridan foydalanadi.
Intuitiv bilish esa, odatda kishi biror narsa yoki hodisa haqida muayyan tasavvurlar va bilimlarga ega bo‘lgan, uning fikri ma’lum muammo yoki masalani yechishga yo‘naltirilgan, shu asosda o‘z fikrini rivojlantirayotgan bir paytda ro‘y beradi. Intuitiv bilish ham inson bilish jarayonining muhim jihatini tashkil qiladi va uning borliqni bilishida muhim rol uynaydi. Intuitiv bilish, hissiy va mantiqiy bilishlardan farq qilib, u o‘z tabiatiga ko‘ra, hyech bir bevosita hissiy idroksiz va mantiqiy muhokamasiz biror bir yangi tasavvur yoki yangi fikrning birdaniga, kutilmaganda tug‘ilishidir.
Ba’zilar esa, intuitiv bilishni odatda faqat ijodiy jarayonga, ya’ni ilmiy kashfiyotlar, ilmiy ixtirolarga va badiiy ijod jarayoniga xos, degan qarashlarni ilgari surishdilar. Ularning nuqtai nazaricha, intuitiv bilish - bu ijodiy jarayonda fikrning rivojlanishida eski fikrdan yangi fikrga o‘tish, ya’ni sakrashdan iboratdir. Boshqa bir guruh tadqiqotchilarning fikri-cha, intuitiv bilish - bu badiiy ijod bilan bog‘liq yangi g‘oyaning tug‘ilishidir, degan fikrlarni bildirishadi. Haqiqatan ham, intuitiv bilish insonning ijodiy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, bunda tadqiqotchi yoki ijodkorning butun fikri-zikri biron narsa bilan qattiq band bo‘lgan paytda, uning miyasiga hyech kutilmaganda biror yangi fikr, yangi g‘oya birdan, to‘satdan kelib qolishi mumkin.
Haqiqat, bu – bizning dunyo to‘g‘risidagi bilimlarimiz va tasavvurlarimizning dunyoning o‘ziga, obyektiv reallikka muvofiq kelishidir. Haqiqatni ochish yoki ilmiy haqiqatga erishish har qanday ilmiy bilishning asosiy vazifasi hisoblanadi. Haqiqat o‘zining mazmuniga ko‘ra mutlaq va nisbiy bo‘lishi mumkin. Haqiqatni ikkiga ajratish mumkin. Birinchisi nisbiy, ikkinchisi mutloq haqiqat. Fan haqiqati hamisha nisbiy xarakterga ega bo‘lib, ularning majmuasidan mutlaq haqiqat vujudga keladi.