«Kompyuter injineringi» fakulteti «it-servis» baǵdari

II Bab. Elektron pochtalardıń zamanagóy arxitekturası
2.1. Xattı qabıllaw protokolları hám ayırmashılıqları

Pochtanı jóneltirishning eń ápiwayı jaǵdayı
Dúnyada eń kóp qabıl etilgen elektron pochta almaslaw protokolı SMTP (ápiwayı pochta uzatıw protokolı). Ulıwma programmada ol pochta jıberiw qaǵıydaların anıqlaw ushın DNS-den paydalanadı (eger Microsoft Exchange sıyaqlı jeke sistemalarda SMTP basqa dereklerden alınǵan maǵlıwmatlarǵa tayanıwı múmkin).
Túrli domenlar ózleriniń ǵárezsiz pochta sistemalarına iye. Hár bir pochta domenida bir neshe paydalanıwshı bolıwı múmkin. (Biraq, tiykarınan, bir shólkem yamasa shaxs bir pochta sisteması tárepinen xızmet kórsetetuǵın (fizikalıq ) kóplegen domenlarga ıyelewi múmkin). Pochtalar túyinler ortasında pochta uzatıw agentleri (ingliz pochta uzatıw agenti, MTA; Mısalı : sendmail, exim4, postfix, Microsoft Exchange Server, Lotus Domino hám basqalar ) járdeminde uzatıladı. Bir-birleri menen ushırasıwda sistemalardıń minez-qulqları qatań standartlastırılgan, onıń ushın SMTP protokolı qollanıladı (hám bul standartqa muwapıqlıǵı, barlıq qatnasıwshılar tárepinen universal DNS-ni qollap-quwatlaw menen birge, "hámmege" baylanıs qılıw múmkinshiligi ushın tiykar boladı. aldınǵı kelisimler). Pochta sisteması hám paydalanıwshılar ortasındaǵı óz-ara baylanıs, ulıwma alǵanda, hesh qanday tárzde tártipke solinmaydi hám óz basımshalıq menen bolıwı múmkin, eger paydalanıwshılar hám pochta sisteması ortasındaǵı óz-ara baylanıs ushın ashıq hám jabıq (málim óndiriwshilerdiń programmalıq támiynatına baylanısqan) protokolları bar. Pochta sistemasında isleytuǵın hám paydalanıwshılarǵa xızmet kórsetetuǵın programma MDA (pochta jetkiziw agenti, pochta jetkiziw agenti) dep ataladı. Birpara pochta sistemalarında MDA hám MTA bir programmaǵa birlestirilishi múmkin, basqa sistemalarda olar bólek programmalar retinde ajratılıwı yamasa hátte túrli serverlerde islewi múmkin. Paydalanıwshınıń kirisiw programması MUA (pochta paydalanıwshı agenti) dep ataladı. Eger veb-interfeys pochta menen islew ushın isletilse, onıń wazıypasın serverde isleytuǵın veb-interfeys qosımshası atqaradı.
Málim bir pochta sistemasında (ádetde bir shólkem ishinde) shólkem ishinde pochta jıberiwin de, elektron pochta menen baylanıslı basqa wazıypalardı da atqaratuǵın kóplegen pochta serverleri bolıwı múmkin: spamni filtrlew, qosımshalardı antivirus skanerlew, avtomatikalıq juwap beriw, kiretuǵın/chiqish xatları arxivlaw, paydalanıwshılarǵa túrli usıllar menen kirisiwdi támiyinlew (POP3 ten ActiveSyncgacha). Tap sol pochta sistemasındaǵı serverler ortasındaǵı óz-ara tásir ulıwma qaǵıydalarǵa (SMTP protokolı járdeminde DNS hám pochta marshrutlash qaǵıydalarınan paydalanıw ) yamasa kompaniyanıń óz qaǵıydalarına (isletilingen programmalıq támiynat ) ámel qılıwı múmkin.
DNS qabıl etiwshi server (MX-record) retinde qabıl etiwshi domenining domen zonasınıń bir bólegi bolıwı shárt bolmaǵan hár qanday Internet-xostni belgilew imkaniyatın beredi. Bul úshinshi serverler arqalı pochta posılkaların ornatıw ushın isletiliwi múmkin. Úshinshi tárep serveri (mısalı, paydalanıwshı serverlerine qaraǵanda isenimlilew) paydalanıwshı domeni ushın pochtanı qabıl etedi jáne onı múmkinshiligi barınsha tezirek paydalanıwshınıń pochta serverlerine jiberedi. Tariyxan pochtanı "kimge jiberiw" ústinen qadaǵalaw joq edi (yamasa oǵan áhmiyet berilmegen) hám bunday qadaǵalawǵa iye bolmaǵan serverler pochtanı hár qanday domenga uzatgan.
Bunday serverler ashıq releylar dep ataladı (házirde jańa ashıq releylar tiykarınan konfiguratsiya qáteleri sebepli payda boladı ).
Óz paydalanıwshıları ushın pochta sistemasınıń serverleri ótiw bolıp tabıladı (paydalanıwshılar pochtanı alıwshınıń pochta sisteması serverlerine emes, bálki xatlardı keyingi jóneltiriwshi "óz" pochta serverine jiberediler). Kóplegen provayder tarmaqlarında tarmaqtan sırtda SMTP protokolı arqalı xabarlardı jiberiw múmkinshiligi jabıq (bul ózgeshelikten troyanlar, viruslar tárepinen paydalanıw sebepli).
Bunday halda, provayder óziniń SMTP serverin usınıs etedi, ol arqalı barlıq pochta xabarları tarmaqtan sırtda jiberiledi. Bunday halda, ashıq ornı paydalanıwshınıń " doslari" yamasa joq ekenligin teksermeytuǵın ornı esaplanadı (tekseriw paydalanıwshı kompyuteriniń tarmaq adresi tiykarında da, paydalanıwshı kompyuteriniń tarmaq adresi tiykarında da ámelge asırılıwı múmkin). (parol / sertifikat menen paydalanıwshı identifikaciyası ).
Pochta serveri pochtanı (jergilikli derekten yamasa basqa serverden) qabıl etip, pochtanı qayta islew ushın arnawlı qaǵıydalar bar ekenligin tekseredi (qaǵıydalar paydalanıwshı atına, mánzil degi domenga, xat mazmunına tıykarlanıwı múmkin), hám taǵı basqa ), eger anıq qaǵıydalar tabılmasa, ol pochta domeni server ushın jergilikli ekenligin tekseredi (yaǵnıy, server xabardı aqırǵı qabıl etiwshisi bolsa ). Eger sonday bolsa, ol halda xat qayta islew ushın qabıl etiledi. Eger pochta domeni jergilikli bolmasa, ol halda pochtanı jóneltiriw tártibi (Internet degi túrli serverler ortasında xatlardı uzatıw ushın tiykar bolǵan ) qollanıladı.
Marshrutlash tek maqset adresiniń domen bóleginen (yaǵnıy @ belgisinen keyingi bólekten) paydalanadı. Qabıl etiwshi domeni ushın barlıq MX jazıwları qıdırıladı. Olar ústin turatuǵınlıqtıń azayıwına qaray tártiplengen. Eger pochta serveri adresi MX jazıwlarında kórsetilgen xostlardan birine uyqas kelse, MX jazıwındaǵı xost ústinliginen tómenlew bolǵan barlıq jazıwlar (sonıń menen birge, xostning MX jazıwı ) óshiriledi hám jetkizip beriw birinshi juwap beretuǵın xost (lar). ústin turatuǵınlıqtıń azayıw tártibinde sınap kóriledi). Bul jiberiwshiniń pochta serveri qabıl etiwshiniń pochta serveriniń releyi bolǵan táǵdirde ámelge asıriladı. Eger domen ushın MX jazıwı tabılmasa, ol halda domenga sáykes keletuǵın A jazıwınan paydalanıp pochta jıberiwge háreket etiledi. Eger domen haqqında hesh qanday jazıw bolmasa, jetkizip beriwdiń múmkin emesligi haqqında xabar (bounce xabar ) payda boladı. Bul xabar MAIL FROM:<> (RFC 5321) menen qáliplestiredi, “Kimga” maydanında túp xabar jiberiwshisi kórsetiledi, “Kimdan” maydanında bolsa MAILER-DAEMON@server atı formasındaǵı elektron pochta bar. Server atı - bul bildiriw xatın jaratqan Internet-xostning atı. MAIL FROM:<> pochta serverlerin serverler ortasında qáte xabarlarınıń sheksiz aylanıwınan qorǵaw imkaniyatın beredi - eger server bos qaytıw adresi bolǵan xatni jetkizip bere almasligini anıqlasa, ol onı joq etedi. Jetkiziwdiń múmkin emesligi haqqındaǵı xabar azmazdan keyin de jaratılıwı múmkin. Bul, eger anıqlanǵan mashqala waqtınshalıq ekenligi anıqlansa, lekin xabar náwbettegi waqıt tamamlansa júz boladı.
Eger tarmaq hár qıylı DNS-serverlerge iye bolsa (mısalı, sırtqı - Internette hám jergilikli - óz shegaralarında ), ol halda " ishki" DNS serverleri Internette ámeldegi bolmaǵan serverdi eń joqarı dep kórsetiwi múmkin. ústin turatuǵın qabıl etiwshi, bunda pochta Internet ushın mólsherlengen xost retinde kórsetilgen reledan qayta jóneltiriledi. Bul bólindi pochtanı Internetge kirisiw múmkinshiligine iye bolmaǵan serverler arasındaǵı ulıwma qaǵıydalarǵa muwapıq jóneltiriwge múmkinshilik beredi.

Bul bólim tamamlanmagan. Siz joybarǵa ońlaw hám toltırıw arqalı járdem berasiz.

Pochtalardı qabıllaw protokolları
Pochta mánzil serverine jetip barǵanınan keyin ol qabıl etilgen xatni waqtınsha yamasa turaqlı túrde saqlaydı. Pochta menen islewdiń eki qıylı modeli ámeldegi: pochta dúkanı (qutı ) hám pochta terminalı túsinigi.


POP3
Pochtanı saqlaw kontseptsiyasında server degi pochta waqtınshalıq, sheklengen kólemde (qaǵaz pochta ushın pochta qutisiga uqsas ) saqlanadı hám paydalanıwshı waqıtı -waqıtı menen pochta qutisiga kiredi hám xatlardı " kóteredi" (yaǵnıy pochta klienti júklep aladı ). xatning nusqası ózine hám túp nusqasın pochta qutisidan óshiredi). Bul kontseptsiyaǵa tıykarlanıp, POP3 protokolı isleydi.
IMAP
Pochta terminalı kontseptsiyası pochta qutisi menen baylanıslı barlıq jazıwmalar (atap aytqanda jiberilgen xatlardıń nusqaları) serverde saqlanıwın hám paydalanıwshı jazıwmalarni (jańa hám pochta qutısı) kóriw ushın bazaǵa (geyde dástúriy túrde "pochta qutısı" dep te ataladı ) kiriwin ańlatadı hám jańa xatlar jazıw (sonday-aq, basqa xatlarǵa juwaplar ). IMAP protokolı hám biypul elektron pochta xızmetleriniń kóplegen veb-interfeysleri bul princip tiykarında isleydi. Pochta jazıwmalarini bunday saqlaw pochta serverlerinen sezilerli dárejede kóbirek sıyımlılıq talap etedi, nátiyjede kóbinese pochta hám pochta saqlaw serverlerin jóneltiriwshi pochta serverleri ortasında bóliniw bar.