Kompyuter injiniringi” fakulteti “Axborot texnologiyalari” kafedrasi “Zamonaviy Iqtisod” fanidan Mustaqil ishi

Инфляцияни келиб чиқишига кўра икки тоифага ажратиш мумкин:
Талаб инфляцияси Инфляциянинг бу тури талабнинг кескин ошиши натижасида иқтисодиётда пул таклифининг ошишига ёки харидорлар томонидан инфляцион кутилмаларни шаклланишига олиб келади. Соддароқ қилиб айтганда, ишлаб чиқариш соҳаси аҳолининг талабини тўла қондира олмайди, таклифга нисбатан талаб ошиб кетади. Натижада товар ва хизматлар нархлари ўсади.
Таклиф инфляцияси И Инфляциянинг бу тури ишлаб чиқариш харажатларининг кескин ошиши натижасида содир бўлади. Яъни, ҳар хил жараёнлар ва таркибий ўзгаришлар (солиқлар ўзгариши, энергия ресурслари нархлари ошиши, давлат томонидан тартибга солинадиган нархлар оширилиши ва бошқалар) туфайли меҳнат унумдорлигининг пасайиши натижасида маҳсулот ишлаб чиқаришга кетган харажатлар ошади. Натижада ишлаб чиқариладиган товар ва хизматларнинг нархлари ошади.
Инфляция назарда тутилади умумий иқтисодий категориялар тизимига киради ва товар-пул муносабатлари мавжуд боълган ижтимоий-иқтисодий формацияларда намоён боълади. Инфляция - пулнинг қадрсизланиши, пулнинг тушиши харид қобилияти нарёхларнинг осҳиши, товар тақчиллиги ва товарлар ва хизматлар сифатининг пасайиши натижасида юзага келган.Инфляция такрор ишлаб чиқариш жараёнининг барча боъгъинларида: ишлаб чиқариш соҳасида ҳам, муомалада ҳам бузилишига олиб келади.Иқтисодий ҳаётнинг доимий омилига айланган инфляция тизимни сезиларли даражада мураккаблаштиради. иқтисодий муносабатлар, у доимий эътибор талаб қилади ва махсус чора-тадбирлар"нормал" даражада ушлаб туриш. Инфляциянинг ҳал қилувчи хусусияти унинг катталигидир. Иқтисодиётга ва бутун жамиятга таъсир даражаси аниқ инфляция даражасига боғлиқ.
2. Инфляциянинг ижтимоий-иқтисодий оқибатлари қуйидагилардан иборат:
1) ишлаб чиқариш ҳажми камайиб бормоқда, чунки тебранишлар ва нархларнинг кўтарилиши ишлаб чиқаришни ривожлантириш истиқболларини ноаниқ қилади;
2) капиталнинг ишлаб чиқаришдан савдо ва воситачилик операцияларига оқими мавжуд бўлиб, капитал айланмаси тезроқ ва кўпроқ фойда келтиради, шунингдек солиққа тортишдан қочиш осонроқ;
3) нархларнинг кескин ва нотекис ўзгариши натижасида чайқовчилик кенгаймоқда;
4) кредит муносабатлари чекланган, чунки ҳеч ким қарзга ишонмайди;
5) давлатнинг молиявий ресурслари эскиради. Инфляциянинг асосий салбий ижтимоий оқибати, агар даромад индексланмаган бўлса ва нархлар индексини ҳисобга олмасдан кредитлар берилса, бойлик ва даромадларнинг қайта тақсимланиши ҳисобланади. ЯИМ ва шахсий даромадларни қайта тақсимлаш турли йўналишларда амалга оширилади:
- нархларнинг нотекис ўсиши туфайли ишлаб чиқаришнинг турли соҳалари, иқтисодиёт тармоқлари, мамлакат ҳудудлари ўртасида;
- аҳоли билан ортиқча пул массасидан фойдаланадиган давлат ўртасида қўшимча даромад(инфляция солиғи мавжуд);
- аҳоли қатламлари ва табақалари ўртасида. Нархларнинг тенгсиз ўсиши ижтимоий табақаланишга олиб келади, мулкий тенгсизлик кучаяди, бу эса жамғарма ва жорий истеъмолга салбий таъсир қилади. Инфляция, айниқса, доимий даромадга эга бўлган шахслар (пенсионерлар, қарамоғидагилар, давлат хизматчилари) учун хавфлидир;
- қарздорлар ва кредиторлар ўртасида. Қарздорлар нақд кредитнинг қадрсизланишидан фойда кўрадилар.
Инфляция, айниқса гиперинфляция, иқтисодий ва ижтимоий қарама-қаршиликлар, давлатдан инфляцияни бартараф этиш ва барқарорлаштириш чораларини кўришни талаб қилади пул тизими... Инфляцияни энгиб ўтиш - нормал ҳолат учун зарурий шарт иқтисодий ривожланиш пул ва молиявий тизимларнинг самарали ишлаши. Аммо инфляцияни пасайтиришни ўз-ўзидан мақсад, ишлаб чиқаришни автоматик равишда ошириш усули сифатида кўриб бўлмайди. Инфляцияни пасайтириш ва ишлаб чиқаришни кўпайтириш жараёнлари бир вақтнинг ўзида давом этиши керак, чунки улар бир-бирини шарт қилади. Бу, айниқса, Россия шароитлари учун тўғри келади. Россияда инфляциянинг узоқ давом этиши муваффақияциз умумий иқтисодий сиёсатнинг натижасидир, аммо кескин чеклов бўлса-да, ишлаб чиқариш ўсишини таъминламади. пул массаси ва инфляцияни пасайтирадиган вақтинчалик таъсир кўрсатди.
3. Одатда, давлатнинг инфляцияга қарши сиёсатининг иккита асосий йўналиши ажратилади: мослашувчан сиёсат инфляцияга тузатиш киритиш, унинг оқибатларини юмшатиш ва фаол сиёсат инфляция сабабларини бартараф этишга қаратилган. Мослашувчан сиёсатнинг моҳияти шундан иборатки, давлат томонидан аҳоли доимий даромадларининг асосий турлари (энг кам иш ҳақи, пенсиялар, стипендиялар ва бошқалар) маълум бир частотада индексланади. Одатда, индексация инфляция даражасининг 60-70% ни ташкил қилади. Бу, бир томондан, аҳоли даромадларининг минимал этарли даражасини сақлаб қолиш учун, иккинчи томондан, 30-40% фарқ туфайли, аста-секин, бир ярим йилдан икки йилгача, миллий бозорда талабни камайтириш ва шу орқали инфляцияни ўчириш. Инфляция билан курашишнинг бу усули ҳам афзалликларга, ҳам камчиликларга эга. Унинг яққол устунлиги жамиятдаги ижтимоий барқарорликдир. 6 Камчилик сифатида биз инфляция ҳодисаларига қарши курашда ушбу ёндашувни амалга ошириш учун зарур бўлган вақтни қайд этишимиз мумкин. Муомаладаги пул миқдорини сезиларли даражада камайтириш асосида инфляцияга қарши фаол кураш сиёсати олиб борилади. Бу мусодара туридаги пул ислоҳотини амалга оширишни назарда тутади; пул муомаласини назорат қилиш; давлат буджетининг эмиссиявий молиялаштиришга йўл қўймаслик; пул-кредит сиёсатини амалга ошириш доирасида пул массаси ҳолати устидан жорий назорат.
Бу чора-тадбирлардан ташқари, талаб инфляцияси ва таклифдаги инфляцияга қарши курашиш учун бир қатор бошқа чоралар кўрилмоқда: солиқларни ошириш ва давлат харажатларини қисқартириш; бюджет тақчиллигини камайтириш; валюта курсини барқарорлаштириш; омил даромадларининг ўсишини чеклаш (ишлаб cҳиқариш омиллари эгаларининг даромадлари - тўлов иқтисодий ресурслар); иқтисодиётда монополияга қарши кураш ва бошқа чора-тадбирлар.
Инфляцияга қарши фаол кураш сиёсатини амалга ошириш қисқа вақт ичида инфляцияни деярли нолга тушириш имконини беради. Бироқ, юқорида тавсифланган чора-тадбирларни амалга ошириш рақобатбардош ва паст рентабелли фирмаларнинг оммавий равишда вайрон бўлиши билан бирга келади, ишсизликнинг кўпайишига олиб келади, жамиятда ижтимоий кескинликни келтириб чиқаради. Дарҳақиқат, ҳукумат кўпинча инфляцияга қарши курашнинг иккала йўналишини иккаласининг ҳам тарқалиши билан бирлаштирган сиёсат олиб боради.
Инфляция иқтисодиётда ҳам, ижтимоий соҳада ҳам кўплаб оқибатларга олиб келади.
1. Инфляция шароитида аҳолининг реал даромадлари пасайиб бормоқда. Бу эрда иккита тушунчани киритиш керак - номинал ва реал даромад. Номинал даромад - бу ҳақиқатда олинган даромад, реал даромад - истеъмолчилар ўзларининг номинал даромадлари доирасида сотиб олишлари мумкин бўлган товарлар ва хизматлар миқдори. Бу шуни англатадики, номинал даромаднинг ўзгармас қиймати билан инфляция жараёнлари ривожланиши билан нархларнинг ошиши ҳисобига харидлар ҳажми камаяди, яъни реал даромад камаяди. Ҳақиқий даромадни қуйидагича ҳисоблаш мумкин:
Ҳақиқий даромаднинг ўзгаришини тахминан қуйидаги формула билан ифодалаш мумкин:
қаерда ? - инфляция даражаси.
Инфляция даврида доимий даромад олган одамлар зарар кўради. Бу одамлар вақт ўтиши билан улар олдингидан камроқ сотиб олиш қобилиятига эга бўлган пул олишларини топадилар.
2. Инфляция шароитида қоғоз пул кўринишидаги реал жамғармалар камаяди, бундан ташқари, инфляция даражаси кўпинча анча юқори бўлади. номинал ставка кредит ташкилотларига қизиқиш. Шундай қилиб, аҳолининг шахсий жамғармалари қадрсизланади.
3. Ижтимоий табақаланиш айниқса жадаллик билан ривожланмоқда. Аҳолининг аксарияти қашшоқлик чегарасини кесиб ўтиб, қашшоқликка боради.
4. Пулдан "қочиш" - аҳоли ва бизнес маблағларини жадал моддийлаштириш. Пулнинг қадрсизланиши шароитида бозор муносабатлари субъэктлари пулни товар ва хизматларга ўтказиб, улардан имкон қадар тезроқ қутулишга ҳаракат қиладилар. Барқарор инфляция даврида одамлар жамғармалари ва жорий даромадлари қадрсизланмаслиги учун пулни ҳозирдан сарфлашлари керак. Корхоналар айнан шундай қиладилар - ишлаб чиқарувчилар инфляциядан ҳимояланиб, инвестиция товарларига сармоя киритиш ўрнига самарасиз моддий бойликларга (олтин, қимматбаҳо металлар, кўчмас мулк) эга бўлишади.
5. Орқага тушиш ставка фоизи банклар ва бошқа кредит ташкилотлари томонидан инфляция даражасидан реал фоиз ставкасининг салбий қийматларигача тўланади. Бу эрда биз номинал ва реал фоиз ставкаларини фарқлашимиз керак. Номинал фоиз ставкаси- мавжуд кредитлар бўйича фоиз ставкаси бу дақиқа берилган мамлакатдаги вақт. Ҳақиқий фоиз ставкаси- номинал фоиз ставкаси минус инфляция даражаси.
6. Зарар одатда кредиторлар (қарз берувчилар) зиммасига тушади, қарздорлар (қарз олувчилар) ютади, агар кредит шартномасида иқтисодиётдаги нархлар даражасининг ўзгаришига мувофиқ фоиз ставкасини ўзгартириш назарда тутилмаган бўлса. Инфляция туфайли кредит олувчига "қиммат" пул берилади ва у уни "арзон" пул билан қайтаради. Қарз бериш фойдасиз бўлиб қолади, бу эса кредит тизимининг инқирозига олиб келади. Узоқ муддатли кредитлар олиш амалда истисно қилинган, шунинг учун иқтисодиётга инвестициялар йўқ.
7. Очиқ инфляция даврида нархлар номинал даромадларга нисбатан тезроқ ўсади. Тадбиркорлар учун иш ҳақи харажатлари ишлаб чиқариш воситаларини сотиб олиш харажатларига қараганда секинроқ ўсиб боради, бу эса эскирган ва нисбатан арзон ускуналарни янги ва қимматроқларига алмаштиришдан кўра фойдалироқ бўлади. Нархларнинг кескин ўсиши туфайли энг кўп меҳнат талаб қиладиган технология янгисидан кўра кўпроқ фойда келтириши мумкин. Бу ҳолат ишлаб чиқаришнинг техник ҳолатига салбий таъсир кўрсатади, янги технологияларни ишлаб чиқишга тўсқинлик қилади.
8. Иқтисодий вазият ва иқтисодий ахборотнинг беқарорлиги. Бозор иқтисодиёти шароитида иена бозор конъюнктураси ҳақидаги асосий маълумотдир. Ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар маълум бир маҳсулотни сотиш ёки сотиб олиш тўғрисида қарор қабул қилишда кўпикларга амал қиладилар. Агар нархлар доимий равишда ўзгариб турса, ишлаб чиқарувчилар йўналишини йўқотадилар: инфляция иқтисодиётида нархлар инвесторларга иқтисодиётнинг маълум бир сектори ёки соҳасига инвестициялар самарадорлиги тўғрисида аниқ сигнал беришни тўхтатади. Натижада муқаррар соҳавий ва минтақавий номутаносибликлар юзага келади. Нархлар ва харажатларнинг ҳаракатини башорат қилиш деярли мумкин эмаслиги сабабли, тадбиркорлар катталикдан воз кечишни афзал кўрадилар капитал харажатлар узоқ тўлов муддати билан.
Назорациз инфляция бозор иқтисодиётини тартибга солиш тизимини бузади, бутун миллий иқтисодиётни ёмон назорат остига олади. Иқтисодиётни беқарорлаштириб, инфляция бозор иқтисодиётини тартибга солувчиларнинг самарадорлигини автоматик равишда пасайтиради, бу эса давлатни маъмурий таъсир усулларидан фойдаланишга мажбур қилади.