"kompyuter lingvistikasi: muammolar, yechim, istiqbollar"

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“KOMPYUTER LINGVISTIKASI: 
MUAMMOLAR, YECHIM, ISTIQBOLLAR”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya  
Vol. 1
№. 01 (2022) 
http://compling.navoiy-uni.uz/
 
318 
(бремя, время, вымя, знамя, имя, пламя, племя, семя, стремя, темя) sredniy 
rodga kiradi. Папа, дедушка, дядя kabi so‘zlar –a, -я tugalmalariga ega bo‘lsa-da, 
ular erkak jinsidagi shaxsni ifodalagani uchun mujskoy rodga kiritiladi. Chet tilidan 
o‘zlashgan пальто, кино so‘zlari tugalmasiga ko‘ra sredniy rodga kiritilsa-da, кофе 
so‘zi mujskoy rod hisoblanadi. Rus tiliga xos bo‘lmagan oxiri -у bilan 
tugallanadigan so‘zlardan kenguru mujskoy rodga, ragu esa sredniy rodga kiritiladi. 
Shuningdek, жюри, такси so‘zlari sredniy rodga mansub. Ammo bunday 
o‘zlashmalarning birortasi ham kelishiklar bo‘yicha turlanmaydi, ya‘ni 
o‘zgarmaydi. O‘zbek tilida esa har qanday o‘zlashma so‘z ham o‘zbek tili 
qonuniyatlariga asosan istalgan kelishik qo‘shimchasini olib o‘zgarish xususiyatiga 
ega. Rus tilida otlar jonli yoki jonsiz predmetlarni ifodalashiga qarab ham ikki 
guruhga ajratiladi. Bunda shaxs hamda hayvon nomlarini ifodalovchi so‘zlar jonli 
predmetlar 19 guruhiga kiritiladi va bunday otlar кто? so‘rog‘iga javob bo‘ladi: 
учитель, водитель, адвокат, врач, собака, лев, жук, черепаха va h.k. 
Narsa-buyum, joy, mahsulot va hodisalarning nomlarini ifodalovchi qolgan barcha 
otlar jonsiz predmetlar guruhiga kiritilib, что? so‘rog‘iga javob bo‘ladi: ручка, 
карандаш, город, государство, независимость, освобождение. Ot turkumidagi 
so‘zlarning bunday guruhlarga ajratilishining boisi, kelishiklar bo‘yicha 
turlanganda, jonli otlar bilan jonsiz otlar o‘rtasida ma‘lum grammatik tafovutlar 
yuzaga keladi. Masalan, jonli predmetlarning tushum kelishigidagi so‘rog‘i ularning 
qaratqich kelishigidagi so‘rog‘iga, jonsiz predmetlarning tushum kelishigidagi 
so‘rog‘i esa bosh kelishikdagi so‘rog‘iga muvofiq keladi. O‘zbek tilidagi otlarni esa 
jonli va jonsiz predmetlar guruhiga ajratish uchun hech qanday grammatik asos 
yo‘q. Har ikki tilda ham oltita kelishik mavjud bo‘lib, otlar ana shu kelishiklar 
bo‘yicha turlanadi. O‘zbek va rus tillaridagi kelishiklar o‘rtasida qisman o‘xshashlik 
mavjud. Buni quyidagi jadvaldan ko‘rish mumkin: 
Именительный падеж: кто? что? - Bosh kelishik: kim? nima? qaer? 

---