"kompyuter tashkil etilishi"

Раздел 1.10 8088/8086 protsessorlari  
1978 yilning iyunida Intel o‘zining ya’ngi 8086 protsessorini taqdim 
etib, inqilob sodir etdi.Bu bozordagi ilk 16-razryadli mikroprotsessorlar edi; 
u vaqtda barcha boshqa protsessorlar 8-razryadli edi.
8086 protsessori 16-razryadli ichki registrlarga ega bo‘lib va 16- 
razryadli yangi toifadagi dasturiy ta’minotni bajara olar edi.
U, shuningdek, 16-razryadli tashqi shinaga ega bo‘lib, bir vaqtda 16 
bit ma’lumotni xotiraga uzata olar edi.Manzil shinasining razryadi 20 bitni 
tashkil qilar edi va 8086 protsessori 1 Мbayt (20-darajadagi 2) sig‘imli 
xotirani manzillay olar edi. O‘sha vaqtda bu mo‘jiza tuyular edi, boshqa 
ko‘pchilik mikrosxemalar 8razryadli ichki registrlariga, 8-razryadli 
malumotlarning tashqi shinasiga va 16razryadli manzil shinasiga ega bo‘lib, 
64 Kbayt dan ko‘p bo‘lmagan operativ xotiranigina manzillay olar edi (16 –
darajadagi 2).
8086 protsessorining narxi ancha yo‘qori edi- uning uchun arzonroq
8razryadli emas,16-razryadli ma’lumotlar shinasi talab qilinar edi. O‘sha 
vaqtda 8razryadli tizimlarning narxi arzonroq bo‘lganligi uchun, 8086 
protsessorlari kam sotilar edi. Inteldagilar foydalanuvchilarning 16 

---

74
qoshimcha unumdorlikka ortiqcha harajat qilishni istashmayotganini 
tushunib etdi va biroz vaqtdan so‘ng 8088 deb atalgan 8806 protsessorning 
“kesik ” talqinini taqdim etdi.Unda, malumotlar shinasidagi 16 razryaddan 8 
tasi olib tashlangan va 8086 protsessori ma’lumotlarni kiritish va chiqarishga 
nisbatan 8-razryadli mikrosxema sifatida qaraladi.Biroq,unda 16-razryadli 
ichki registrlar va 20-razryadli manzil shinasi to‘la saqlanib qolganligi 
uchun 8086 protsessori 16-razryadli dasturiy ta’minotni bajarar edi va 1 
Мbayt sig‘imli operativ xotirani manzillay oladi.
IBM PC ning ilk kompyuterlarida 4,77 MGts takt chastotali 8088 
protsessorlardan foydalanilar edi, ya’ni bir sekundda 4 770 000ta takt 
bajarilar edi. 8088 va 8086 protsessorlarning buyruqlari uchun o‘rtacha 12 
takt zarur bo‘lar edi.
Ba’zida, 8088 protsessor 1Mbayt sig‘imdagi asosiy xotirani manzillay olsa 
ham, nima uchun kompyutyerdagi asosiy xotiraning sig‘imi 640 Kbayt bilan 
chegaralanadi degan savol tug‘iladi.
Buning sababi, IBM boshidanoq manzil fazosining yo‘qori qismida 
384 Kbaytni adapter platalari va tizimli BIOS uchun rezervlab qoyadi. 
Qolgan 640 Kbayt DOS va dastur –ilovalar uchun foydalaniladi.
80286 (yoki,oddiygina 286) protsessorida 80186 va 80188 
protsessorlari uchun harakterli bo‘lgan, moslashuvchanlik muammosi 
tug‘ilmaydi. U 1981 yili paydo bo‘ldi,va uning asosida IBM AT kompyuteri 
yaratildi. Shundan so‘ng, 50 va 60 rusumdagi ilk PS/2 yaratildi (PS/2 
keyingi rusumlari 386 va 486 protsessorlari asosida uaratildi). Bir nechta 
firmalar, AT sinfiga tegishli kompyuterlarning analoglarini ishlab 
chiqarishni o‘zlashtirib oladi. AT kompyuteri uchun, asos sifatida 286 
protsessorining tanlanishi uning
8088 protsessori bilan moslashuvchan bo‘lganligi bilan bog‘liqdir, ya’ni
IBM PC va XTlar uchun ishlab chiqilgan dasturlar AT uchun ham to‘g‘ri 
kelar edi. 286 protsessorlari o‘zidan oldingilariga qaraganda yo‘qori tezlikka 

---

75
ega bo‘lib, shu sababli, bu kompyuterlar keng qo‘llanila boshladi. 6 MGts 
takt chastotali AT birinchi kompyuterining unumdorligi IBM PC (4,77 
MGts) unumdorligidan besh baravar ortadi. Buyruqlarning o‘rtacha 4,5 
taktda bajarilishi, 286 protsessorli kompyuterlarining unumdorligi yo‘qori 
bo‘lishining bosh sababidir. Undan tashqari, 16-razryadli tashqi shina tufayli 
ma’lumotlar almashish tezligi ikki marotaba oshdi.
AT kompyuterlarining yana bir sababi protsessorning takt 
chastotasining ortishidadir. Quyidagi 6, 8, 10, 12, 16 va 20 MGts takt 
chastotali protsessorlar mavjud. Oldingi protsessorlarda bu ko‘rsatgich 8 
MGts dan oshmas edi. Takt chastotalari bir xil bo‘lganda ham oxirgisining 
unumdorligi taxminan 3 marta ko‘proqdir. 286 protsessori real va 
himoyalangan deb ataluvchi ikkita bir-biridan farq qiluvchi rejimda ishlaydi. 
Real rejimda 8086 protsessoriga ekvivalent va obekt kodi bo‘yicha 8086 va 
8088 protsessorlari bilan moslashuvchan. Bu, ular uchun mo‘ljallangan 
dasturlarni va buyruqlarni modifikatsiyasiz bajara olishini bildiradi . 286 
protsessori himoyalangan rejimda butunlay boshqa rusumga aylanadi. Agar 
bajaralayotgan dastur, uning yangi imkoniyatlarini e’tiborga olib yozilgan 
bo‘lsa, protsessor 16 Мbayt Real xotiradan manzillay olishi mumkin bo‘lsa 
ham, u 1 Gbayt virtual xotiraga ega bo‘lishi mumkin. 286 ko‘zga ko‘rinarli 
kamchiligi oldindan apparatli sbros (tushirish ) ya’ni, kompyuterni issiq 
qayta yuklanishini amalga oshirmasdan himoyalangan rejimdan real rejimga 
o‘ta olmaydi. Real rejimdan himoyalangan rejimga sbrossiz o‘ta oladi. 
Shuning uchun, 386 protsessorining asosiy ustunligi uning real rejimdan 
himoyalangan rejimga va aksincha, dasturiy ulanmasdan o‘ta olishidadir. (a)