Konferensiyasi

 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 
1.Bikbayeva N. U., Sidelnikova R. I., Adambekova G. A. Bosh- lang‗ich sinflarda 
matematika o'qitish metodikasi. 0‗rta maktab boshlang‗ich sinf o‗qituvchilari uchun 
metodik qo'llanma. — T.: «0‗qituvchi», 1996. 

---

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 19-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
188 
MOSLIK TUSHUNCHASI, MOSLIK USTIDA AMALLAR. 
 
Usmonov Maxsud Tulqin o„g‟li 
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
 Qarshi filiali 3-kurs talabasi
Annotatsiya: To‗plamdagi munosabatlardan tashqari, ko‗pincha ikki to‗plam 
elementlari orasidagi, masalan, kesmalaming uzunliklarini o‗lchash jarayonida X 
«kesmalar» va Y «haqiqiy sonlar» yoki A «tekislik nuqtasi» va B «haqiqiy sonlar jufti» 
orasidagi munosabatlami qarashga to‗gri keladi. Bunday munosabatlar mosliklar deb 
ataladi. 
Kalit so‟zlar: amalda kvadratlar yonma-yon, ustma-ust qo‗yiladi, kesmalar bilan 
tutashtiriladi va hokazo,mostlik tushunchasi, to‗plam elementlari. 
O‗z mohiyatiga ko‗ra, ikki Xva Tto‗plam elementlari ora- sidagi moslik to‗plamdagi 
munosabat kabi juftliklar to‗plamini ifodalaydi hamda X va Y to‗plamlar dekart 
ko‗paytmasining qism to'plami bo'ladi. 
Chekli to‗plamlar orasidagi moslik grafiklar yordamida ham ifodalanadi. Buning 
uchun R moslikda bo‗lgan barcha sonlar jufti koordinata tekisligidagi nuqtalar bilan 
tasvirlanadi. Buning natijasida hosil bo'lgan figura R moslikning grafigi bo‗ladi. Aksincha, 
koordinata tekisligi nuqtalarining ixtiyoriy qism to‗plami biror moslikning grafigi 
hisoblanadi. 
1- misol. X- {3; 5; 7; 9} va Y= (4; 6} to‗plam elementlari orasidagi «katta» 
mosligining grafigini chizing. 
Y e c h i s h. Buning uchun berilgan to'plam elementlari nuq- talar bilan belgilanadi va 
X to‗plam elementlarini tasvirlovchi nuqtalardan Y to'plam elementlarini tasvirlovchi 
nuqtalarga strelkalar o‗tkaziladi, bunda «katta» mosligi bajarilishi kerak. Masalan, strelka 5 
nuqtadan 4 nuqtaga borishi kerak, chunki 5 soni 4 dan katta. 7 nuqta 4 va 6 nuqtalarga 
bomvchi strelkalari orasidagi «katta» mosligiga ega. 
Berilgan moslikda bo‗lgan sonlar juftini yozamiz: (5; 4), (7; 4), (7; 6), (9; 4), (9; 6). 
Xto'plam elementlarini OXo‗qda, Yto'plam elementlari orasidagi «katta» mosligining 
grafigi hosil qilinadi. Moslikni bunday tasvirlash ularni berilgan moslikda cheksiz ko‗p 
sonlar jufli bo'lgan vaziyatda ko'rgazmali tasvirlash imkonini beradi. 
2- misol. X= R va Y = {4; 6} to‗plam elementlari orasidagi «katta» mosligining 
grafigini yasang.
Ye chish. Bu holda Yto‗plam elementlari abssissalar o‗qini butunlay to'ldiradi, Y 
to‗plam esa ikkita elementdan iborat: 4 va 6. X va Y to‗plamlar elementlari uchun «katta» 
mosligi berilgani uchun Xto‗plamdagi qanday sonlar 4 dan katta ekani aniqlaniladi. 4 dan 
katta hamma sonlar OX o'qida 4 sonini tasvirlovchi nuqtadan o‗ng tomonda joylashadi. 
Demak, abssissasi, (4; °o) oraliqdan olinuvchi, ordinatasi esa 4 ga teng bo‗lgan barcha 
nuqtalar AB nurni hosil qiladi. Bu nur bosh- lang‗ich nuqtaga ega emas, chunki (4; 4) nuqta 

---