Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G‟OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 19-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublishing.
org
184 
Agar X to‗plamning turli x va y elementlari uchun x elementning y element bilan R 
munosabatda bo'lishidan y elementning x element bilan R munosabatda bo'lmasligi kelib 
chiqsa, X to'plamdagi R munosabat antisimmetrik munosabat bo‗ladi. 
Agar X to'plamdagi x elementning y element bilan R munosabatda bo'lishi va y 
elementning z element bilan R munosabatda bo'lishidan hamda x elementning z element 
bilan R munosabatda bo'lishi kelib chiqsa, Yto‗plamdagi R munosabat tranzitiv munosabat 
bo'ladi. Bu munosabatlaming tranzitivlik xossasi deyiladi. Tranzitivlik xossasiga ega 
bo‗lmagan munosa- batlar ham mavjud. Masalan, agar a kesma b ga va b kesma c ga 
pcrpcndikular bo'lsa, u holda a kesma c ga perpendikular bo'lmaydi. 
Agar X to'plamda berilgan R munosabat tranzitiv va antisimmetrik bo'lsa, u holda bu 
munosabat tartib munosabati deyiladi. X to‗plam, unda berilgan tartib munosabati bilan 
birga tartiblangan to'plam deb ataladi. Masalan, X= {2; 8; 12; 32} to‗plamni «kichik» 
munosabati yordamida tartiblash mumkin yoki «karrali» munosabati yordamida ham 
amalga oshirish mumkin. Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki, 8 va 12 sonlar jufti «karra!i» 
munosabati bilan bog‗langan emas, chunki 8 soni 12 ga karrali yoki 12 soni 8 ga karrali 
deyish mumkin emas. 
Tartibi so‗zi matematikada har qadamda uchraydi. Jumladagi so‗zlarning tartibi, 
tenglamaning yechimini yozilish tartibi, misolda amallarni bajarish tartibi to‗g‗risida 
gapirish mumkin. 
Masalan, (17 - 12) • 18 = 90 ni hisoblashda avval ayirish, keyin ko'paytirish amali 
bajariladi. 
X= {3; 1; 5; 2; 4} to‗plamda «x < y» munosabatning grafigini qu- raylik: (1;3), (1;4), (1; 5), (2; 3), (2; 4), (2; 5), (3; 4), (3; 5), (4; 5)}. 
Kollejdagi barcha taiabalar to‗p- lamini bir kursda o'qiydigan tala- balardan iborat 
qism to‗plam, kursda o‗qiydigan talabalardan iborat qism to‗plamlarga ajratishi rnumkin. 
Agar o‗qish 4 yil bo‗lsa, unda to‗rtta to‗plam hosil bo‗ladi: birinchi kurs talabalari, ikkinchi 
kurs talabalari, uchinchi kurs talabalari va to‗rtinchi kurs talabalari. Bu to'plamlarning har 
qanday ikkitasi umumiy elementga ega emas, chunki talaba bir vaqtda ham birinchi kurs, 
ham ikkinchi kursda o‗qiy olmaydi, lekin bu to‗plamlarning birlashmasi barcha talabalar 
to‗plami boladi. Unda Xtalabalar to'plami o‗zaro kesishmaydigan to‗rtta A, B, C, D 
talabalar to'plamidan iborat deyiladi. 
Shuningdek, X to'plamni boshqa usul bilan o‗zaro kesish- maydigan qism to‗plamlarga 
ajratish mumkin, masalan, yoshiga qarab qizlar va bolalar to‗plamiga va hokazo. 
Umuman, barcha qism to‗plamlar bo‗sh bo'lmasa, ixtiyoriy ikkitasi kesishmaydi; 
barcha qism to‗plamlar birlashmasi berilgan to‗plamni tashkil etsa, berilgan to'plam 
ostilariga ajratilgan, deyiladi.