Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
378 
Umuman oʻzbek matbuotining maydonga kelishini ham, tarixiy taraqqiyotini ham 
Munavvarqorisiz, uning yuzlab ehtirosli maqolalarisiz tasavvur qilib boʻlmaydi. 
Munavvarqori XX asr boshidagi ijtimoiy-siyosiy harakatchilikning, milliy ozodlik 
koʻtarilishining eng eʼtiborli namoyandalaridandir. Abdulla Avloniy tarjimai hollaridan 
maʼlum boʻlishicha, 1901-yillardan boshlab, Toshkentda mahalliy yoshlardan ―Jadidlar 
toʻdasi‖ tashkil topgan edi. 1914 - 1915 yillarda ―Sadoyi Turkiston‖da muharrirlik qilgan, 
190- yilda Lev Tolstoy bilan xat yozishgan advokat Ubaydulla Asatillaxoʻjayev, shoir 
Abdulla Avloniy, Nizomiddin Xoʻjayev kabilar bu guruhning faollari boʻlib taniddilar. 
Avloniy unga 1904-yilda aʼzo boʻlganini maʼlum qiladi. Munavvarqori uning asoschilaridan 
edi. 1909-yilda u boshqa maʼrifatparvar jadidlar bilan birga ―Jamiyati xayriya‖ tuzadi. 1913-
yilda ―Turon‖ jamiyatini taʼsis etadi. ―Maktab‖, ―Nashriyot‖ kabi shirkatlar ochadi. 
Jamiyatning maqsadi yerli musulmon aholisi orasida maorif – madaniyatga ragʻbat 
uygʻotish, ularga modsiy-maʼnaviy yordam berish, ular uchun sahna asarlari tayyorlash va 
koʻrsatish edi. Munavvarqori yoshlarni rivojlangan mamlakatlarda oʻqitish, shu orqali 
Millat va Vatanni farzandlariga tanitish, dunyoni anglatish ishlariga alohida eʼtibor berdi. 
1908 - yildan 1923 - yilga qadar uning gʻayrat va tashabbusi bilan yuzdan ortiq turkistonlik 
chetda oʻqib keldi. 1920 - 1923 yillarda bu tashabbusni Buxoroda Fitrat va Fayzulla 
Xoʻjayev qoʻllab-quvvatlab chiqdilar. Maʼlumotlarga qaraganda birgina 1922-yilda 
Olmoniyada oʻqiyotganlarning soni 60 ga yetgan. Shulardan toʻrttasi (Jabbor Sattor, Saidali 
Xoʻjayev, Ahmad Shukuriy, Vali Qayumxon) toshkentlik edi. 
Bu ilg‘or jadidning yutuqlariga nazar tashlaydigan bo‘lsak, Munavvarqori turli jamiyat 
va uyushmalar tashkilotchisi. U "Jamiyati Imdodiya" (1909), "Turon" (1913), "Turkiston 
kutubxonasi" (1914), "Umid" (1914), "Maktab" (1914), "Koʻmak" (1921) jamiyat, tashkilot, 
shirkat va uyushmalarida muassis, muovin, rais, aʼzo. Shoʻrolar hukumati davrida Xalq 
dorilfununi shoʻrosining raisi, Turkiston Maorif xalq komissarligi turk shoʻbasining ish 
yurituvchisi (1918), Toshkent shahri maorif noziri, Sharq xalqlari sʼyezdi (1920, Boku) 
delegat va hayʼati aʼzosi. BXSR Maorif nozirligi vaqf boʻlimi boshligʻi (1920 - 1921), 
Toshkent shahri ijtimoiy tarbiya boʻlimi mudiri (1921), Akademmarkaz raisi (1922), Navoiy 
nomidagi maktab, Narimonov nomidagi ped. texnikumi, ayollar ped. intida muallim (1923 - 
1925), Samarqand shahri muzeyida ilmiy xodim, Oʻzbekiston osori-atiqalarni saqlash 
qoʻmitasining Toshkent-Fargʻona boʻlimida masʼul kotib (1927-1928) lavozimida faoliyat 
ko‘rsatdi. 
Munavvarqori bir qancha darslik muallifidir. Uning "Adibi avval" (1907), "Adib 
ussoniy" (1907), "Usuli hisob", "Tarixi qavm turk", "Tajvid" (1911), "Havoyiji diniya", 
"Tarixi anbiyo", "Tarixi islomiya" (1912), "Yer yuzi" (1916 - 1917), 4 qismdan iborat 
"Oʻzbekcha til sabokligi" (Shorasul Zunnun va Qayum Ramazon bilan birga, 1925 - 1926, 
4qismi musodara qilingan) darsliklari bir necha marta chop etilgan. 1914-yilda 
taraqqiyparvar oʻzbek shoirlarining sheʼrlarini jamlab, "Sabzavor" nomi bilan nashr etgan. 
Munavvarqori ijtimoiy-pedagogik faoliyat bilan birga badiiy ijod bilan ham 
shugʻullangan. Uning ixcham hikoyalari, talaygina sheʼrlari oʻsha davrdagi matbuot va oʻzi 
tuzgan hamda yozgan darsliklarga kiritilgan. Shuningdek, u oʻtkir publitsist adib sifatida 

---