Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
256 
xomashyoning yoki qishloq xo‗jaligi mahsulotlarining narxi, aksiya va obligatsiyalar kursi, 
valyuta kursi, fond indekslari, foiz stavkalari va boshqalar hisoblanishi mumkin. 
Muddatli bozor ikkita muhim funksiyalarni, tadbirkorlarning kelgusidagi rejalarini 
boshqalarniki bilan muvofiqlashtirish va iqtisodiy holat noaniqligida narx bo‗yicha risklarni 
sug‗urtalash funksiyalarini bajaradi. Modomiki, hosilaviy qimmatli qog‗ozlar moliyaviy 
risklarni kamaytirishda samarali usul hisoblanadi, ular moliyaviy institutlarga shartnomalar 
orqali risklarni xedjirlash imkonini beradi, buning natijasida esa risklar kamayadi yoki 
yo‗qoladi. 
Muddatli bozorda savdo qilinadigan instrumentlarning shakliga ko‗ra ularni quyidagi 
ko‗rinishlarini ajratib ko‗rsatishimiz mumkin: 
- forvard shartnomalari; 
- fyuchers shartnomalari; 
- opsion shartnomalari; 
- svoplar. 
Forvard shartnomalari bu ikki tomonning kelishuvi bo‗lib, unga ko‗ra bir tomon sotish 
majburiyatini olsa, ikkinchi tomon esa kela¬jakda amalga oshirishga kelishilgan ma'lum bir 
muddatda va o‗rnatilgan narxda bazis aktivlarni olish imkoniyatiga ega bo‗ladi. Forvard 
shartnomalari birjadan tashqari amalga oshiriladi va uni tuzish vaqtida kontragentlar biron 
bir xarajat qilishga majbur emas. 
Fyuchers 
shartnomalari 
forvard 
shartnomalariga 
o‗xshash 
keli-shuvdir. 
Fyucherslarning o‗ziga xos xususiyati shundan iboratki, bu instrument standartlashtirilgan 
bo‗lib, u faqatgina birja savdolarining obyekti sifatida nomoyon bo‗ladi. Amaliyotda 
fyuchers shartnomalarini sotib olish va sotish orqali risklarni xedjirlash mumkin. 
Opsion shartnomalari ikki tomon o‗rtasidagi shartnoma bo‗lib, u uning egasiga 
qimmatli qog‗ozlarni yoki tovarlarni bitimda qayd etilgan narxda belgilangan muddatda 
xarid qilish huquqini beradi. 
Opsionning o‗ziga xos xususiyati shundaki, uning egasi qimmatli qog‗ozning o‗zini 
emas balki uni sotib olish yoki sotish huquqini opsion mukofoti evaziga sotib oladi. Shuni 
ta'kidlash lozimki, opsion egasi vaziyatga qarab opsion yuzasidan sotib olish yoki sotish 
huquqidan foydalanish yoki undan voz kechishi mumkin. 
Svoplar bu ikki tomonning oldindan kelishilgan shartlariga muvofiq kelajakda ma'lum 
bir to‗lovlarni va yoki bazis aktivlarni (kelishilgan miqdorda) almashtirish bo‗yicha 
bitimidir. 
Hosilaviy qimmatli qog‗ozlarning asosini tashkil etuvchi bazis aktivlarga ko‗ra ularni 
quyidagilarga ajratishimiz mumkin: 
• tovarlar bo‗yicha (neft, neft mahsulotlari, elektr energiya, metallar, qishloq xo‗jaligi 
mahsulotlari – don, shakar va boshqalarga asoslangan hosilaviy qimmatli qog‗ozlar); 
• valyutalar bo‗yicha (valyutaviy qimmatliklarga asoslangan hosilaviy qimmatli 
qog‗ozlar); 
• fond birjalar bo‗yicha (aksiya, obligasiya, fond indekslari, o‗zgaruvchanlik 
indekslariga asoslangan hosilaviy qimmatli qog‗ozlar); 

---