Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
257 
• foizlar bo‗yicha (qarz majburiyatlari bo‗yicha foiz stavkalariga asoslangan hosilaviy 
qimmatli qog‗ozlar); 
• kreditlar bo‗yicha (hosilaviy qimmatli qog‗ozlar bo‗yicha to‗lovlar, kreditlar 
bo‗yicha muayyan bir holatlarning sodir bo‗lishiga bog‗liq); 
• nostandart bazis aktivlar bo‗yicha (ob-havo, saylov natijalariga asoslangan hosilaviy 
qimmatli qog‗ozlar va boshqalar). 
Hosilaviy qimmatli qog‗ozlar aylanuvchi bozorlarga muvofiq ularni quyidagi 
guruhlarga ajratishimiz mumkin: 
• birja instrumentlari (barcha ko‗rinishdagi fyucherslar, birjada muomalada bo‗luvchi 
standartlashtirilgan opsionlar); 
• birjadan tashqari instrumentlar (forvardlar, nobirjaviy opsionlar, svoplar). 
Muddatli bozorda quyida terminlardan foydalaniladi. Agar muddatli shartnomani 
imzolayotgan shaxs bazis aktivni sotib olish majburiyatini oladigan bo‗lsa, u uzun 
pozisiyasiga (long pozision) ega bo‗ldi deyiladi. Aksincha bo‗lsa, ya'ni agar u shartnoma 
bo‗yicha boshqa tomonga kelajakdagi ma'lum bir sanada aktivlarni sotish majburiyatini 
olsa, u holda qisqa pozisiyaga ega bo‗ldi deb hisoblanadi. O‗z navbatida ―uzun kontrakt‖ va 
―qisqa kontrakt‖ kabi tushunchalar ham uchraydi. Bunda birinchi holat investor shartnomani 
sotib olganini bildirsa, ikkinchi holatda sotganini anglatadi. 
Hozirgi kunga kelib hosilaviy qimmatli qog‗ozlar bozori fond bozorining alohida 
segmenti sifatida rivojlanib kelmoqda, ayniqsa ushbu moliyaviy instrumentlar aylanmasini 
birjadan tashqariga chiqishi sababli ular cheklanmagan miqdorda muomalada bo‗lish va 
turli bazis aktivlar bo‗yicha, jumladan fond indekslari va boshqa hisob ko‗rsatkichlari 
bo‗yicha ham muomalaga kiritilish imkoniyatiga ega bo‗ldi. So‗nggi paytlarda hosilaviy 
qimmatli qog‗ozlar bozori boshqa moliyaviy instrumentlarga qaraganda yuqori sur'atlarda 
o‗sishda davom etmoqda va bu esa birjalardagi asosiy (o‗zgaruvchanlik)ni hosil qilmoqda. 
XULOSA 
Respublikamizda bugungi kunda opsion bozorini amalga oshirishdagi operatsiyalarini 
rivojlantirishda quyidagi tadbirlarni amalga oshirishda qo‗yidagilarni tavsiya etish mumkin: 
- opsion faoliyatiga doir reklama tashviqot ishlarini to‗g‗ri yo‗lga qo‗yish; 
- opsion bozorini amalga oshirishdagi tadbirlar bilan tanishib chiqish va tegishli 
xulosalarni chiqarib, ularni takomillashtirish bo‗yicha tavsiyalar berish; 
- korporativ qimmatli qog‗ozlar bozorining rivojlanishining tutgan o‗rni va 
ahamiyatini asoslab berish; 
- xosilaviy qimmatli qog‗ozlarni bozorini rivojlanishini, ya'ni ular turlarini 
kengaytirish tadbirlarni amalga oshirish lozim.