Konferensiyasi

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
92 
ta'siri, bu esa matnni diskursqa aylantiradi. Bu tor yo'naltirilgan og'zaki harakat nima? 
Diskurs har doim ma'lum bir muhitda ma'lum bir obyektga va aniq maqsadli auditoriyaga 
qaratilgan. Bundan tashqari, u, albatta, ma'lum bir kontekstda bu haqda ma'lumot beradi. 
Alohida diskurs bir jinsli (uyushgan) semantik blokdir. Biroq, diskurs zanjiri diskret emas: 
bir blok tugaydi, ikkinchisi boshlanadi va hokazo. U mavzular ketma-ketligidan iborat 
bo'lgan odatiy suhbatni taqlid qiladi: biri tugaydi, ikkinchisi esa uning o'rnini egallaydi. 
Kommunikativ ta'sirning ushbu turi blokli tuzilishga ega ekanligi ommaviy axborot 
vositalarining amaliyotida yorqin dalolat beradi. 
Shaxsiy diskurs 
Jamiyatning har xil turlarini o'zlarining xarakterli shakllarida qo'llaniladigan motivlari 
va mavzulari bilan osongina tanib olish mumkin. Ular bir tomondan o'ziga xos, ikkinchi 
tomondan ixtisoslashgan. Ijtimoiy lingvistika ―diskurs‖ tushunchasini institutsional va 
shaxsga yo‗naltirilgan (shaxsiy) ga ajratadi.
9
Birinchi tur hikoyachini ma'lum bir ijtimoiy institutni ifodalashga, o'zini mansabdor 
shaxs sifatida ko'rsatishga majbur qiladi. Ikkinchisi tinglovchilarga o'z nomidan murojaat 
qilganda ular bilan suhbatni nazarda tutadi. Bu hikoyachining alohida qiziqishiga 
qaratilgan.Diskurs turlari, o'z navbatida, turlarga bo'linadi. Shunday qilib, shaxsiy navlar 
bilan ifodalanadi: kundalik va kundalik. 
Kundalik muloqot bir-birini yaxshi tushunadigan tanish bo'lgan odamlar o'rtasida sodir 
bo'ladi. Shuning uchun bunday og'zaki aloqa og'zaki bo'lmagan bilan birga keladi, uni 
to'ldiradi. So‗zlovchi tinglovchining uni bir qarashda anglashini nazarda tutadi, bu borada 
so‗zlarning ma‘nolari juda harakatchan. 
Muloqotning ekzistensial turi bir kishi turli xil diskurs shakllaridan foydalangan holda 
tinglovchilarga voqelik talqinini, xatti-harakatlarining motivlarini, shuningdek, ichki dunyo 
deb ataladigan narsalarni taqdim etganda sodir bo'ladi. Bu badiiy adabiyotga xosdir. 
Ekzistensial aloqa ta'siri, mohiyatiga ko'ra, kundalikdan farq qiladi. Biroq, ularda bir narsa 
ham bor: bu turdagi diskurslar tinglovchining faol rolini o'z zimmasiga oladi. U hikoya 
qiluvchining aytganlarini faol ravishda tushunishi kerak.
10
Siyosiy 
diskurs 
va 
uning 
o‘ziga 
xos 
tomonlari. 
Lingvopolitologiya 
(lingvosiyosatshunoslik), yoki siyosiy lingvistika ikki mustaqil fan - lingvistika va 
siyosatshunoslik tutashishi natijasida vujudga kelgan lingvistikaning tarmog‘i bo‘lib, u 
boshqa lingvistik fanlar bilan (ayniqsa, pragmalingvistika, kommunikativ va kognitiv 
lingvistika) mustaqil bog‘liq. A.P.Chudinovning ta‘kidlashicha, zamonaviy siyosiy
lingvistikaga zamonaviy tilshunoslikning barcha yetakchi xususiyatlari xos bo‘lib, bular: 
antroponsetrizm (til hodisalarini tadqiq etishda til shaxsi boshlang‘ich asos bo‘lib xizmat 
qiladi), ekspensionizm (linvistikaning tadqiqot doirasiga bir qator yondosh muammolarni 
kiritish, ya‘ni uni kengaytirish), funksionalizm (tilni harakatda, funksiyada o‘rganish), 
eksplanatorlik (nafaqat tildagi faktlarni bayon qilish, shu bilan bir qatorda ularni 
tushuntirish). (Chudinov, 2003, 4-bet). 90- yillarning o‘rtalariga kelib ushbu yo‘nalishda bir 
qator diqqatga sazovor ishlar paydo bo‘ldi (Altunyan, 1993, 1999; Proskuryakov, 1999; 
9
Горбунов А. Г. Дискурс как новая лингвофилософская парадигма. Чита, 2001 
10
Сафаров Ш. Прагмалингвистика. – Тошкент, 2008. – Б. 279. 

---