Korxonalarning huquqiy shakllari va tipologiyasi Korxonalarning sanoat faoliyati, ularni ro'yxatga olish va litsenziyalash II bob. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish

1.2 Korxonalarning huquqiy shakllari va tipologiyasi

Tadbirkorlarning huquqlari, majburiyatlari, javobgarligi va kafolatlari milliy qonunchilik bilan tartibga solinadi. Masalan, O’zbekiston Federatsiyasi qonunlari quyidagilarni kafolatlaydi:

- tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish, korxonalar tashkil etish, o'z faoliyati uchun zarur bo'lgan mulkni sotib olish huquqi;
– baravari huquqii baroi subekthoi bozor, ba moddi, mehnati, akhborot va tabiiy resurslar;
- mulkchilik turi va tashkiliy-huquqiy shakllaridan qat'i nazar, korxonalar faoliyati uchun teng sharoitlar;
– korxonalarning mol-mulkini noqonuniy olib qo‘yishdan himoya qilish;
- belgilangan chegaralar doirasida tadbirkorlik sohasini erkin tanlash;
– tadbirkorlarning insofsiz raqobati va yakka tartibdagi ishlab chiqaruvchilar bozoridagi monopoliyaning oldini olish. [8, b. 106]
Tadbirkorlik faoliyati yuridik shaxs tashkil etgan holda ham, tashkil etmasdan ham amalga oshirilishi mumkin. Yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati davlat ro'yxatidan o'tgan fuqaro - yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan amalga oshiriladi.
Tadbirkor maqomi yuridik yoki jismoniy shaxs davlat roʻyxatidan oʻtkazilgandan keyin olinadi. Tadbirkorlik faoliyatini ro'yxatdan o'tkazmasdan amalga oshirish mumkin emas.
Yuridik shaxs - mulkida, xo'jalik yuritishda yoki operativ boshqaruvida alohida mol-mulkka ega bo'lgan, ushbu mol-mulk bilan o'z majburiyatlari bo'yicha javob beradigan, o'z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni olishi yoki amalga oshirishi, majburiyatlarni olishi, da'vogar bo'lishi mumkin bo'lgan tashkilot yuridik shaxsdir. va sudda javob bering. Yuridik shaxs quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
- mulkni izolyatsiya qilish, ya'ni. tijorat tashkilotlari uchun mustaqil balans yoki notijorat tashkilotlar uchun mustaqil smeta mavjudligi. Mulk yuridik shaxsga mulk huquqi bilan tegishli yoki uning xo'jalik yoki operativ boshqaruvida bo'lsa;
- mustaqil mulkiy javobgarlik, ya'ni. o'z majburiyatlari bo'yicha javobgarlik, alohida mulk;
o'z nomidan fuqarolik muomalasida mustaqil bajarish, fuqarolik-huquqiy shartnomalar (sotib olish-sotish, yetkazib berish, tashish, ssuda, ijara, shartnoma va boshqalar) tuzish yoki boshqacha tarzda huquqlarga ega bo'lish va majburiyatlarni olish;
- tashkiliy birlik, ya'ni. ta'sis hujjatlarida mustahkamlangan tegishli barqaror tuzilmaning mavjudligi. [8, b. 112]
Korxonalarni turli miqdoriy va sifat belgilariga ko‘ra tasniflash mumkin.
1. Miqdoriy jihatdan.
Korxonalarni quvvatiga ko'ra guruhlash ishlab chiqarish salohiyati. Buning uchun quyidagi ko'rsatkichlar qo'llaniladi:
- xodimlar soni;
- mahsulot tannarxi hajmi;
- ishlab chiqarish vositalarining tannarxi.
Ushbu mezonlarga ko'ra, quyidagilar mavjud:
– mikrofirmalar (15 kishigacha);
– kichik korxonalar (100 kishigacha);
– o‘rta korxonalar (101 dan 250 kishigacha);
– yirik korxonalar (250 dan ortiq kishi). [4, modda. 4, 1-band]
2018-03-22 _ Sifat bo'yicha.
Korxonalarni tasniflashning sifat ko'rsatkichlari orasida quyidagilar ajralib turadi:
– mulk turi (xususiy yoki davlat);
- faoliyatning mohiyati va mazmuni (tarmoqlar bo'yicha);
- mahsulotlar assortimenti (yuqori ixtisoslashtirilgan, ko'p profilli, kombinatsiyalangan);
- raqobat usullari va usullari;
- tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy-huquqiy shakllari .
Bundan tashqari, O’zbekiston Federatsiyasidagi korxonalar quyidagilarga bo'lingan:
– yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan korxonalar;
- jismoniy shaxslarning korxonalari, ya'ni. yakka tartibdagi korxonalar;
- fermer yoki dehqon xo'jaliklari korxonalari.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkor muammolarni hal qilish variantlarini, rivojlanish muqobillarini tanlash va o'z maqsadlarini aniqlash imkoniyatlaridan erkin foydalanishi mumkin. Biroq, mavjud iqtisodiy tizim "tadbirkorlik faoliyati uchun asos shart sifatida" harakat qiladi. Boshqa shartlar qatorida bu tizim xo'jalik yurituvchi sub'ektlar sifatida korxonalarning tashkiliy-huquqiy shakllarini belgilaydi.
Tadbirkorlik faoliyatining tashkiliy-huquqiy shakllari juda xilma-xildir: bu toifaga RAO GAZPROM, RAO EES, O’zbekiston temir yo'llari kabi yirik korporatsiyalar, shuningdek, mahalliy ixtisoslashtirilgan do'konlar yoki bir yoki ikkita xodimga ega oilaviy oziq-ovqat do'konlari (kiosklar) va kichik kundalik sotuvlar kiradi. hajmi. Bunday xilma-xillik firmalarni ma'lum mezonlarga ko'ra tasniflash zaruratini keltirib chiqaradi, masalan, huquqiy maqom.
Huquqiy shaklni tanlash to'g'risida qaror qabul qilganda, tadbirkor kelajakdagi faoliyatning profili va mazmuniga, mumkin bo'lgan sheriklar doirasiga va mamlakatda mavjud qonunchilikka bog'liq bo'lgan huquq va majburiyatlarning zarur darajasi va hajmini belgilaydi.
Korxonaning huquqiy shakli - bu xodimlar bilan korxona egasi o'rtasidagi, korxona va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlar va davlat hokimiyati organlari o'rtasidagi huquqiy va iqtisodiy munosabatlarni shakllantirishning mohiyati, shartlari va usullarini belgilovchi huquqiy va iqtisodiy normalar yig'indisidir. bu . Ushbu huquqiy normalar ichki va tashqi munosabatlarni, korxonalarni tashkil etish va faoliyat yuritish tartibini tartibga soladi.
Biznes sherikliklari va kompaniyalari umumiy xususiyatlar va farqlarga ega.
Umumiy xususiyatlar:
Ularning barchasi tijorat tashkilotlari.
– badallar hisobidan yaratilgan yoki sotib olingan mulk ularga tegishli.
- Boshqa kompaniyalar yoki sherikliklarning a'zolari bo'lishi mumkin.
Jamiyat va shirkatlar o‘z mol-mulkining egalari bo‘lganligi sababli, ularning muassislari jamiyatga nisbatan faqat majburiy huquqqa ega, lekin uning mulkiga nisbatan real huquqqa ega emas.
Farqlar:
- shirkat - bu shaxslar birlashmasi.
- Jamiyat - bu poytaxtlar uyushmasi.
Huquqiy farqlar shundan kelib chiqadi. Ishtirokchilari tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishi kerak bo'lgan shirkatlarda faqat yakka tartibdagi tadbirkorlar qatnashishi mumkin. Jamiyatlar bir kishi tomonidan tuzilishi mumkin, sheriklik esa mumkin emas.
Biznes sherikliklari.
Ikki yoki undan ortiq tadbirkorlarning ular o'rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun birlashmalari "sheriklik" tushunchasi deb e'tirof etiladi. Asosiy xususiyat uning ishtirokchilarining o'z majburiyatlarini bajarish uchun (hatto oila a'zolarining mulki bilan) mulkiy javobgarligining yuqori darajasi va o'lchovidir.
Komandit shirkatlari - bir yoki bir nechta to'liq a'zolari shirkatning majburiyatlari bo'yicha o'zlarining barcha mol-mulki bilan to'liq (cheklanmagan) javobgar bo'lgan, qolgan a'zolari ( komedit sheriklar) esa shirkat faoliyati bilan bog'liq javobgarlik doirasidagi birlashma. ularning mulki chegaralari.kapital ulushlari.
Jamiyat.
Mas’uliyati cheklangan jamiyatlar – yuridik shaxslar va fuqarolar o‘rtasidagi kelishuv asosida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish va daromad olish maqsadida o‘z badallarini birlashtirish yo‘li bilan tuzilgan sanoat va boshqa tijorat tashkilotlari (soni 50 tadan oshmasligi kerak). Asosiy xususiyat - kapitalni birlashtirish, biznesda majburiy ishtirok etishni talab qilmaydi, mas'uliyat bilan ustav kapitalidagi ulush bilan cheklangan. [5, modda. 7, 3-band]
Qo'shimcha javobgarlikka ega bo'lgan kompaniyalar. Xususiyat shundaki, agar ushbu jamiyatning mol-mulki uning kreditorlari talablarini qondirish uchun etarli bo'lmasa, jamiyat ishtirokchilari javobgarlikka tortilishi mumkin.
Aksiyadorlik jamiyati - ustav kapitali ma'lum miqdordagi aktsiyalarga bo'lingan jamiyat. Ishtirokchilar uning majburiyatlari bo'yicha javobgar emaslar va aktsiyalarning qiymati doirasida yo'qotish xavfini o'z zimmalariga oladilar.
Davlat va shahar unitar korxonalari.
Unitar korxona - bu asosiy mulkka egalik huquqiga ega bo'lmagan tijorat tashkiloti.
ishlab chiqarish kooperativlari.
Ishlab chiqarish kooperativi (artel) - bu fuqarolarning shaxsiy mehnati va boshqa ishtiroki bilan bog'liq qo'shma ishlab chiqarish yoki boshqa xo'jalik faoliyati uchun a'zolik asosidagi ixtiyoriy birlashmasi va a'zolari tomonidan mulkiy ulushlarni birlashtirish.
Boshqaruvning tashkiliy-huquqiy shakllarining mavjudligi, jahon amaliyoti shuni ko'rsatdiki, har qanday davlatda, shu jumladan O’zbekistonda bozor iqtisodiyotining samarali ishlashi uchun eng muhim shartdir.
Ishning birinchi qismida o'tkazilgan tadqiqot natijalariga ko'ra quyidagi xulosalar chiqarish mumkin .
Bozor munosabatlari sharoitida korxona butun xalq xo'jaligining asosiy bo'g'ini hisoblanadi, chunki aynan shu darajada jamiyatga zarur bo'lgan mahsulotlar yaratiladi va zarur xizmatlar ko'rsatiladi.
Korxona - xalq xo'jaligining ishlab chiqarish sohasidagi mustaqil, tashkiliy jihatdan alohida xo'jalik yurituvchi sub'ekt bo'lib, mahsulot ishlab chiqaradi va sotadi, sanoat ishlarini bajaradi yoki pullik xizmatlar ko'rsatadi.
Korxonani yaratish va uning faoliyatining asosiy maqsadi (vazifasi) ishlab chiqarilgan mahsulotlarni (bajarilgan ishlarni, ko'rsatilgan xizmatlarni) iste'molchilarga sotish orqali maksimal mumkin bo'lgan foyda olishdir, buning asosida ishchi kuchining ijtimoiy va iqtisodiy ehtiyojlari qondiriladi. ishlab chiqarish vositalarining egalari esa qanoatlanadi.
Korxonaning huquqiy shakli - bu xodimlar bilan korxona egasi o'rtasidagi, korxona va boshqa xo'jalik yurituvchi sub'ektlar va davlat hokimiyati organlari o'rtasidagi huquqiy va iqtisodiy munosabatlarni shakllantirishning mohiyati, shartlari va usullarini belgilovchi huquqiy va iqtisodiy normalar yig'indisidir. bu. Ushbu huquqiy normalar ichki va tashqi munosabatlarni, korxonalarni tashkil etish va faoliyat yuritish tartibini tartibga soladi.
Boshqaruvning tashkiliy-huquqiy shakllarining mavjudligi har qanday davlatda, shu jumladan O’zbekistonda bozor iqtisodiyotining samarali ishlashi uchun eng muhim shartdir.