Korxonalarning huquqiy shakllari va tipologiyasi Korxonalarning sanoat faoliyati, ularni ro'yxatga olish va litsenziyalash II bob. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish

1 . Tadbirkorlik faoliyatining nazariy asoslari


1.1 Korxonaning mohiyati va uning mamlakat iqtisodiyotidagi o'rni

Bozor munosabatlari ko'plab fuqarolarda o'z biznesiga ega bo'lish tabiiy istagini keltirib chiqaradi, buning yordamida ular o'z mulklarini ko'paytiradilar. Bu pirovardida faoliyatning alohida turi - tadbirkorlikning paydo bo'lishiga olib keladi.

Tadbirkorlik iqtisodiy faoliyatning eng faol shakllaridan biridir. Ma'lumki, odamlarning xatti-harakati, ular biror narsaga xavf tug'dirganda (mulk, mashhurlik, pul, lavozim va h.k.) keskinlashadi. Tadbirkorlar har doim ham o'zlarining barcha tovar va xizmatlarini sotishlarini va qanchalik foydali ekanligini bilishmaydi. Ular tavakkal qiladilar, chunki bir xil tovar va xizmatlar bozorga boshqa ishlab chiqaruvchilardan keladi. Bu mavjud faoliyat bilan solishtirganda o'z mavqeini yaxshilash uchun abadiy izlanishda ifodalangan, har doim gullab-yashnashi va rivojlanishi uchun biror narsa qilishga majbur qiladigan bunday faoliyatning paydo bo'lishiga sharoit yaratadi.
Ko'rib chiqilgan xususiyatlar tadbirkorlikning eng muhim farqlovchi xususiyatlarini ajratib ko'rsatish imkonini beradi.
Birinchidan, bu mustaqillik va faoliyatning iqtisodiy erkinligi. Har qanday tadbirkor har qanday iqtisodiy sohada o'z biznesini tashkil etish to'g'risida qaror qabul qilishda mustaqildir (tabiiyki, qonun bilan taqiqlanganlar bundan mustasno).
Ikkinchidan, tadbirkorning faoliyati boshlangan biznes muvaffaqiyatining tavakkalchiligi va noaniqligi bilan bog'liq. Shuning uchun bunday faoliyat tadbirkorlik bilan shug'ullanuvchi shaxsning shaxsiy fazilatlariga qat'iy talablar qo'yadi. Bu erda savodxonlik, bilim, ko'nikma va xarakter muhim ahamiyatga ega.
Uchinchidan, tadbirkorlik faoliyatining eng muhim farqlovchi xususiyati innovatsiyalarga tayanishdir. Bu, I. Shumpeterning fikricha, ishlab chiqarish va boshqa faoliyat sohalarini isloh qiluvchi va inqilob qiladigan tashabbuskor odamlarning ijodiy, izlanish faoliyati. [7, b. 36]
Tadbirkorlikning innovatsion xususiyati faoliyatning barcha sohalarida namoyon bo'lishi mumkin va namoyon bo'lishi kerak, chunki aks holda bu faoliyatni barcha mezonlar bo'yicha chinakam tadbirkorlik darajasiga ko'tarish qiyin.
Tadbirkorlikning ijodiy, izlanish innovatsion xususiyati, uning prinsipial yangi natijalarga erishishga qaratilganligi iqtisodiy xatti-harakatlarning ushbu turini iqtisodiy faoliyatning reproduktiv (odatiy, namunaviy) turlaridan ajratib turadi. Shunday qilib, tadbirkorlikni ilmiy tushunish faqat bitta funktsiya - foyda olish bilan cheklanmaydi.
Shubhasiz, tadbirkorlikning yuqorida qayd etilgan eng muhim belgilari uning ta’rifida o‘z aksini topishi kerak. Shu munosabat bilan, O’zbekiston Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksida berilgan tadbirkorlik ta'rifini ko'rib chiqing, u fuqarolik huquqlari va erkinliklarini belgilaydi, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi shaxslar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soladi.
San'atda. O’zbekiston Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining birinchi qismining 2-qismida "tadbirkorlik faoliyati - bu ro'yxatga olingan shaxslar tomonidan mulkdan foydalanish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko'rsatishdan muntazam foyda olishga qaratilgan o'z tavakkalchiligi ostida amalga oshiriladigan mustaqil faoliyat. qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shu maqomda». [1, modda. 2-bet. 1]
uchinchi o'ziga xos xususiyat haqida hech narsa aytilmagan, bu faoliyat innovatsiyalarga asoslangan. Boshqacha qilib aytganda, O’zbekiston Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksida berilgan ta'rif tadbirkorlik faoliyatining mohiyatini to'liq tavsiflamaydi. Shu munosabat bilan quyidagi ta'rif taklif etiladi.
Tadbirkorlik - bu daromad olish maqsadida o'z tavakkalchiligida amalga oshiriladigan sanoat, tashkilotlarning yangi mahsulotlarini (xizmatlarini) yaratish va takomillashtirish uchun innovatsiyalarni izlash va joriy etishga qaratilgan mustaqil, ijodiy faoliyatdir. [7, b. 52]
Ko'rinib turibdiki, bu ta'rif tadbirkorlik faoliyatini to'liqroq tavsiflaydi, chunki u faoliyatning uchta o'ziga xos xususiyatini o'z ichiga oladi.
Tadbirkor har qanday faoliyat turi bilan shug'ullanishi mumkin, agar ular qonun hujjatlarida taqiqlanmagan bo'lsa, shu jumladan iqtisodiy va ishlab chiqarish, savdo va xaridlar, innovatsiyalar, konsalting, tijorat vositachiligi, shuningdek qimmatli qog'ozlar bilan operatsiyalar va boshqalar [12, b. 22]
Faoliyatning ushbu turlari bevosita bir shaxs yoki jamoa (sheriklar) tomonidan yollanma mehnat bilan yoki yuridik shaxs tashkil etmasdan yoki tashkil etmasdan amalga oshirilishi mumkin.
O’zbekistondagi tadbirkorlik sub'ektlari quyidagilar bo'lishi mumkin:
- O’zbekiston Federatsiyasi fuqarolari;
- xorijiy davlatlar fuqarolari;
– fuqarolar birlashmasi (kollektiv tadbirkorlar).
Biznesni tashkil etishning asosiy shakli korxona hisoblanadi.
Korxonalar - bu foyda olish va uni maksimal darajada oshirish maqsadida bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yurituvchi, mahsulot ishlab chiqarish, sotish va xizmatlar ko'rsatish bilan shug'ullanuvchi iqtisodiy sub'ektlar yoki shaxslardir. [9, b. 24]
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish moddiy ishlab chiqarish sohasida yoki xizmat ko'rsatish sohasida sodir bo'lishidan qat'i nazar, daromad keltiradigan har qanday faoliyat turiga aytiladi.
Korxona - bu qandaydir iqtisodiy maqsadga erishish uchun tashkil etilgan mulkka asoslangan iqtisodiy birlik, ya'ni. iqtisodiy birlik bo'lib, u:
- mustaqil ravishda qaror qabul qiladi;
- mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun ishlab chiqarish omillaridan amalda foydalanadi;
- daromad olish va boshqa maqsadlarga erishishga intiladi.
Korxona tijorat tashkiloti, ya'ni. foyda uchun tashkilot. Bunda korxona notijorat tashkilotlardan sezilarli darajada farq qiladi, ya'ni. foyda olish maqsadini ko'zlamagan tashkilotlar. Odatda bularga xayriya va boshqa fondlar, uyushmalar, jamoat birlashmalari, diniy tashkilotlar va boshqalar kiradi [8, b. 69]
Bozor munosabatlari sharoitida korxona butun xalq xo'jaligining asosiy bo'g'ini hisoblanadi, chunki aynan shu darajada jamiyatga zarur bo'lgan mahsulotlar yaratiladi va zarur xizmatlar ko'rsatiladi.
Korxona - xalq xo'jaligining ishlab chiqarish sohasidagi mustaqil, tashkiliy jihatdan alohida xo'jalik yurituvchi sub'ekt bo'lib, mahsulot ishlab chiqaradi va sotadi, sanoat ishlarini bajaradi yoki pullik xizmatlar ko'rsatadi. [9, b. 39]
Korxona o'ziga xos nomga ega - zavod, zavod, kombinat, kon, ustaxona va boshqalar.
Korxonani yaratish va uning faoliyatining asosiy maqsadi (vazifasi) ishlab chiqarilgan mahsulotlarni (bajarilgan ishlarni, ko'rsatilgan xizmatlarni) iste'molchilarga sotish orqali maksimal mumkin bo'lgan foyda olishdir, buning asosida ishchi kuchining ijtimoiy va iqtisodiy ehtiyojlari qondiriladi. ishlab chiqarish vositalarining egalari esa qanoatlanadi.
Korxonaning umumiy missiyasi asosida kompaniyaning umumiy maqsadlari shakllantiriladi va belgilanadi, ular mulkdorning manfaatlari, kapital miqdori, korxona ichidagi vaziyat, tashqi muhit bilan belgilanadi va quyidagi talablarga javob berishi kerak: aniq va o'lchanadigan, vaqtga yo'naltirilgan, foydalanish mumkin va o'zaro qo'llab-quvvatlanadigan bo'lishi.
Har bir korxona ko'p qirrali faoliyatga ega bo'lgan murakkab ishlab chiqarish-iqtisodiy tizimdir. Eng aniq ajratilgan sohalarni asosiylariga kiritish kerak:
1) bozorni har tomonlama o'rganish (marketing faoliyati);
2) innovatsion faoliyat (tadqiqot va ishlanmalar, texnologik, tashkiliy, boshqaruv va boshqa yangiliklarni ishlab chiqarishga joriy etish);
3) ishlab chiqarish faoliyati (mahsulotlar ishlab chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko'rsatish, bozor talabiga mos keladigan assortiment va assortimentni ishlab chiqish);
4) korxonaning bozordagi tijorat faoliyati (ishlab chiqarilgan mahsulot, xizmatlarni sotishni tashkil etish va rag'batlantirish, samarali reklama);
5) ishlab chiqarishni moddiy-texnik ta'minlash (xom ashyo, materiallar, butlovchi qismlar bilan ta'minlash, barcha turdagi energiya, mashinalar, uskunalar, konteynerlar va boshqalar bilan ta'minlash);
6) korxonaning xo'jalik faoliyati (rejalashtirishning barcha turlari, narx belgilash, buxgalteriya hisobi va hisoboti, mehnatni tashkil etish va unga haq to'lash, xo'jalik faoliyatini tahlil qilish va boshqalar);
7) ishlab chiqarish, texnik va iste'mol mahsulotlarini sotishdan keyingi xizmat ko'rsatish (ishlash, kafolat xizmati, ta'mirlash uchun ehtiyot qismlar bilan ta'minlash va boshqalar);
8) ijtimoiy faoliyat (mehnatchilarning mehnat va yashash sharoitlarini tegishli darajada saqlash, korxonaning ijtimoiy infratuzilmasini yaratish, shu jumladan o'z turar-joy binolari, oshxonalar, sog'lomlashtirish va bolalar maktabgacha ta'lim muassasalari, kasb-hunar maktablari va boshqalar). [11, b. 92]
Makroiqtisodiy nuqtai nazardan korxonalar quyidagilar uchun asos hisoblanadi:
– Milliy daromad, YaIM, YaIMning o‘sishi;
- butun davlatning mavjudligi va uning funktsiyalarini bajarish imkoniyati. Buning sababi, davlat byudjetining salmoqli qismi korxonadan olinadigan soliq va yig‘imlar hisobidan shakllantiriladi;
– davlatning mudofaa qobiliyatini ta’minlash;
– oddiy va kengaytirilgan reproduktsiya;
– milliy ilm-fanni rivojlantirish va ilmiy-texnik taraqqiyotni jadallashtirish;
– jamiyatning barcha qatlamlarining moddiy farovonligini oshirish;
- bandlik muammolarini hal qilish;
- ijtimoiy muammolarni hal qilish. [11, b. 101]
Iqtisodiy amaliyotda "korxona " umumiy nomi o'z faoliyatining asosiy maqsadi sifatida qo'yilgan mehnat va kapitaldan foyda olishni ko'zlaydigan tijorat tashkilotini anglatadi.
Har qanday korxona yuridik shaxs bo‘lib, o‘z majburiyatlari bo‘yicha mulkiy javobgar bo‘ladi, to‘liq buxgalteriya hisobi va hisobot tizimiga, mustaqil balansga, hisob-kitob va boshqa bank hisobvaraqlariga, o‘z nomi yozilgan muhrga va tovar belgisiga (belgisiga) ega.