Korxonalarning huquqiy shakllari va tipologiyasi Korxonalarning sanoat faoliyati, ularni ro'yxatga olish va litsenziyalash II bob. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish

1.3 Korxonalarning sanoat faoliyati, ularni ro'yxatga olish va litsenziyalash


Milliy iqtisodiyot - Bu ijtimoiy mehnat taqsimoti, fan-texnika taraqqiyoti, xalqaro kooperatsiya natijasida shakllangan, muayyan mamlakat doirasidagi oʻzaro bogʻliq boʻlgan tarmoqlarning (iqtisodiy faoliyat turlarining) yagona majmuasi.
Tarkibiy jihatdan milliy iqtisodiyotni huquqiy, tarmoq va fazoviy tashkil etish nuqtai nazaridan ko'rib chiqish mumkin.
Yuridik ma’noda xalq xo‘jaligi yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lgan tashkilotlar (tijorat va notijorat tashkilotlari) yig‘indisidir.
Tarmoq rejasida xalq xo‘jaligini tahlil qilishda soha, tarmoq, tarmoq, iqtisodiy faoliyat turi kabi tushunchalardan foydalaniladi. [11, b. 154]
Xalq xo'jaligining sohalarga bo'linishi ularning yalpi ichki mahsulot (YaIM) va milliy daromad (MD) shakllanishidagi ishtiroki nuqtai nazaridan amalga oshiriladi. Bundan tashqari, sohalarga bo'linish iqtisodiy faoliyatning yagona zanjirini kuzatish imkonini beradi. Shunga ko'ra butun xalq xo'jaligi ikki sohaga bo'linadi: moddiy ishlab chiqarish sohasi va noishlab chiqarish sohasi.
Moddiy ishlab chiqarish sohasi moddiy boyliklarni yaratuvchi yoki aylanma sohasida ishlab chiqarish jarayonining davomi bo‘lgan funksiyalarni bajaradigan tarmoqlar va iqtisodiy faoliyat turlari majmuidir. Ushbu sohadagi faoliyat natijasi sanoat maqsadlarida ishlab chiqarilgan mahsulotlar, iste'mol tovarlari va mahsulotlar (iste'mol tovarlari), transport xizmatlari, aloqa va boshqalar.
Jahon amaliyotida moddiy ishlab chiqarish sohasini uchta elementga bo'lish ham qo'llaniladi:
- birlamchi (xomashyo qazib olish, o'simlikchilik, chorvachilik bilan bog'liq iqtisodiyotning bir qismi);
- sanoat (iqtisodiyotning oraliq mahsulot ishlab chiqarish bilan bog'liq qismi - materiallar, butlovchi qismlar, mashinalar va uskunalar);
yakuniy mahsulot (iqtisodiyotning tovarlar ishlab chiqariladigan qismi).
Noishlab chiqarish sohasi aholiga xizmat ko'rsatish uchun sanoat va faoliyat turlarini birlashtiradi:
- ta'lim;
- sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar;
- kommunal, ijtimoiy va shaxsiy xizmatlar ko'rsatish bo'yicha faoliyat va boshqalar.
Sanoat (iqtisodiy faoliyat turi) hisoblanadi faoliyat sohasi, mahsulot, ishlab chiqarish texnologiyasi, xom ashyo, asosiy vositalardan foydalanish va xodimlarning kasbiy mahorati bilan ajralib turadigan korxona va tashkilotlar majmui. [11, b. 166]
Milliy iqtisodiyotning tarmoqlarga bo'linishi ko'plab muammolarni hal qilishga qaratilgan bo'lib, ulardan asosiylari:
– xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan ro‘yxatga olish chog‘ida deklaratsiya qilingan xo‘jalik faoliyatini aniqlash;
– iqtisodiy faoliyatning ayrim turlarini davlat tomonidan tartibga solishga oid normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish;
- iqtisodiy jarayonlarning rivojlanishi ustidan faoliyat turlari bo'yicha davlat statistika monitoringini amalga oshirish;
- davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining aholi bandligini ta'minlash, investitsiya faoliyati va boshqalar muammolarini hal qilishda iqtisodiy faoliyat turlari to'g'risidagi ma'lumotlarga bo'lgan ehtiyojlarini qondirish;
– statistik ma’lumotlarni xalqaro miqyosda taqqoslash uchun tayyorlash.
Ushbu vazifalarning oxirgisini hal qilish uchun O’zbekiston Davlat standartining 2001 yil 6 noyabrdagi 454-ST-sonli qarori bilan Iqtisodiy faoliyatning ButunO’zbekiston tasnifi (OKVED) kuchga kirdi. Yevropa iqtisodiy hamjamiyatida (NACE) iqtisodiy faoliyatning statistik tasnifi. U xalq xoʻjaligi tarmoqlarining Butunittifoq tasniflagichini (OKONX) I va IV qismlarini (xoʻjalik faoliyatiga nisbatan) almashtirdi.
iqtisodiy faoliyat turlarining kengaytirilgan joriy tasniflagichi keltirilgan . Bugungi kunga kelib, OKVED 2011 kodlari ushbu ro'yxatga to'liq mos keladi.

Jadval 1. 2011 yil 18 noyabr holatiga ko'ra joriy OKVED kodlari

№ bet	Faoliyat turining nomi
1	2
01	Qishloq, ovchilik va oʻrmon xoʻjaligi . OKVED kodlari: 01, 01.1, 01.11, 01.11.1, 01.11.2, 01.11.3, 01.11.4, 01.11.5, 01.11.6, ... 02.02.2
05	Baliqchilik, baliqchilik . OKVED kodlari: 05, 05.0, 05.01, 05.01.1, 05.01.11, 05.01.12, 05.01.2, 05.01.21, 05.01.22, ... 05.02.2
10	Yoqilg'i-energetika minerallarini qazib olish . OKVED kodlari: 10, 10.1, 10.10, 10.10.1, 10.10.11, 10.10.12, 10.10.2, 10.10.21, 10.10.22, ... 12.00.2
13	Yoqilg'i va energiyadan tashqari foydali qazilmalarni qazib olish . OKVED kodlari: 13, 13.1, 13.10, 13.10.1, 13.10.2, 13.2, 13.20, 13.20.1, 13.20.2, ... 14.50.29
15	Oziq-ovqat mahsulotlari, shu jumladan ichimliklar va tamaki ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 15, 15.1, 15.11, 15.11.1, 15.11.2, 15.11.3, 15.11.4, 15.12, 15.12.1, ... 16.00
17	To'qimachilik va kiyim-kechak ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 17, 17.1, 17.11, 17.12, 17.13, 17.14, 17.15, 17.16, 17.17, ... 18.30.32
19	Charm, charm buyumlar va poyabzal ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 19, 19.1, 19.10, 19.2, 19.20, 19.3, 19.30
20	Yog'ochni qayta ishlash va yog'och mahsulotlarini ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 20, 20.1, 20.10, 20.10.1, 20.10.2, 20.10.3, 20.10.9, 20.2, 20.20, ... 20.52
21	sellyuloza va qog'oz ishlab chiqarish; Nashriyot va matbaa faoliyati . OKVED kodlari: 21, 21.1, 21.11, 21.12, 21.2, 21.21, 21.22, 21.23, 21.24, ... 22.33
23	Koks, neft mahsulotlari va yadroviy materiallar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 23, 23.1, 23.10, 23.2, 23.20, 23.3, 23.30
24	Kimyoviy ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 24, 24.1, 24.11, 24.12, 24.13, 24.14, 24.14.1, 24.14.2, 24.15, ... 24.70
25	Kauchuk va plastmassa buyumlar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 25, 25.1, 25.11, 25.12, 25.13, 25.13.1, 25.13.2, 25.13.3, 25.13.4, ... 25.24.9
26	Boshqa metall bo'lmagan mineral mahsulotlar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 26, 26.1, 26.11, 26.12, 26.13, 26.14, 26.15, 26.15.1, 26.15.2, ... 26.82.6
27	Metallurgiya ishlab chiqarish va tayyor metall buyumlar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 27, 27.1, 27.11, 27.12, 27.13, 27.14, 27.15, 27.16, 27.16.1, ... 28.75.3
29	Mashina va uskunalar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 29, 29.1, 29.11, 29.11.1, 29.11.2, 29.11.21, 29.11.22, 29.11.23, 29.11.9, ... 29.72
o'ttiz	Elektr jihozlari, elektron va optik uskunalar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 30, 30.0, 30.01, 30.01.1, 30.01.2, 30.01.9, 30.02, 31, 31.1, ... 33.50.9
34	Avtomobillar va uskunalar ishlab chiqarish . OKVED kodlari: 34, 34.1, 34.10, 34.10.1, 34.10.2, 34.10.3, 34.10.4, 34.10.5, 34.2, ... 35.50
36	Boshqa ishlab chiqarishlar . OKVED kodlari: 36, 36.1, 36.11, 36.12, 36.13, 36.14, 36.15, 36.2, 36.21, ... 37.20.7
40	Elektr, gaz va suv ishlab chiqarish va taqsimlash . OKVED kodlari: 40, 40.1, 40.10, 40.10.1, 40.10.11, 40.10.12, 40.10.13, 40.10.14, 40.10.2, ... 41.00.2
45	Qurilish . OKVED kodlari: 45, 45.1, 45.11, 45.11.1, 45.11.2, 45.11.3, 45.12, 45.2, 45.21, ... 45.50
50	Ulgurji va chakana savdo; avtotransport vositalarini, mototsikllarni, maishiy va shaxsiy buyumlarni ta'mirlash . OKVED kodlari: 50, 50.1, 50.10, 50.10.1, 50.10.2, 50.10.3, 50.2, 50.20, 50.20.1, ... 52.74
55	Mehmonxonalar va restoranlar . OKVED kodlari: 55, 55.1, 55.11, 55.12, 55.2, 55.21, 55.22, 55.23, 55.23.1, ... 55.52
60	Transport va aloqa . OKVED kodlari: 60, 60.1, 60.10, 60.10.1, 60.10.11, 60.10.12, 60.10.2, 60.2, 60.21, ... 64.20.3
65	Moliyaviy faoliyat . OKVED kodlari: 65, 65.1, 65.11, 65.11.1, 65.11.11, 65.11.12, 65.11.9, 65.12, 65.2, ... 67.20.9
70	Ko'chmas mulk bilan operatsiyalar, ijara va xizmatlar ko'rsatish . OKVED kodlari: 70, 70.1, 70.11, 70.11.1, 70.11.2, 70.12, 70.12.1, 70.12.2, 70.12.3, ... 74.84
75	davlat boshqaruvi va harbiy xavfsizlikni ta'minlash; ijtimoiy sug'urta . OKVED kodlari: 75, 75.1, 75.11, 75.11.1, 75.11.11, 75.11.12, 75.11.13, 75.11.2, 75.11.21, ... 75.30
80	Ta'lim . OKVED kodlari: 80, 80.1, 80.10, 80.10.1, 80.10.2, 80.10.3, 80.2, 80.21, 80.21.1, ... 80.42
85	Sog'liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlarni yetkazib berish . OKVED kodlari: 85, 85.1, 85.11, 85.11.1, 85.11.2, 85.12, 85.13, 85.14, 85.14.1, ... 85.32
90	Boshqa kommunal, ijtimoiy va shaxsiy xizmatlarni taqdim etish . OKVED kodlari: 90, 90.0, 90.00, 90.00.1, 90.00.2, 90.00.3, 91, 91.1, 91.11, ... 93.05
95	Uy xo'jaligi faoliyati . OKVED kodlari: 95, 95.0, 95.00
99	Ekstraterritorial tashkilotlarning faoliyati . OKVED kodlari: 99, 99.0, 99.00

Faoliyatning ayrim turlari litsenziyalashni talab qiladi (1-ilovaga qarang). [10, 45-bet]

O’zbekiston Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksiga muvofiq, tadbirkorlik faoliyatining barcha huquqiy ishtirokchilari, sanoatdan qat'i nazar, aniq belgilangan tashkiliy-huquqiy shakllarga ega (1-rasmga qarang) va quyidagi faoliyat turlarini amalga oshirishi mumkin:
- mahsulot ishlab chiqarish;
- ishlarni bajarish;
- xizmatlar ko'rsatish.
Iqtisodiy nuqtai nazardan bu uch faoliyat bir xil maqomga ega.
Agar asbob-uskunalar, mehnat, texnologiyalar, xom ashyo, materiallar, energiya, axborot resurslari ishlab chiqarish jarayoniga birlashtirilsa va mahsulot ishlab chiqarish (xizmatlar ko'rsatish) maqsadi mavjud bo'lsa, u holda iqtisodiy faoliyat amalga oshiriladi.
Iqtisodiy faoliyatning belgilari:
- ishlab chiqarish jarayoni;
- ishlab chiqarish xarajatlari;
- mahsulot ishlab chiqarish (xizmat ko'rsatish).
Iqtisodiy faoliyat turlari quyidagilarga bo'linadi:
- asosiy ko'rinish;
- ikkilamchi (ikkilamchi);
- iqtisodiy faoliyatning yordamchi turi.
Asosiy tur - yalpi qo'shilgan qiymatning eng katta qismini yaratadigan iqtisodiy faoliyat turi.
Bunday holda, asosiy iqtisodiy faoliyat yalpi qo'shilgan qiymatning 50% va undan ko'pini tashkil etishi shart emas.
Ikkilamchi (ikkilamchi) faoliyat tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish bo'yicha boshqa (asosiy sifatida belgilanmagan) faoliyatdir.
Ushbu ikki faoliyatning mahsulotlari odatda uchinchi shaxslarga sotilishi uchun mo'ljallangan.
Yordamchi faoliyat - bu tashkilot tomonidan tashqi tashkilotga sotish uchun tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga imkon berish yoki yordam berish maqsadida tashkilot doirasida amalga oshiriladigan faoliyat. Mahsulotlarning o'zi uchinchi shaxslarga berilmaydi.
Aksariyat yordamchi faoliyatlar ma'muriyat, buxgalteriya hisobi, marketing, saqlash, ma'lumotlarni qayta ishlash, sotish, tashish, tozalash va xavfsizlik kabi xizmatlarni taqdim etadi.
Asosiy faoliyatni belgilashda yordamchi faoliyat turlari hisobga olinmaydi, ammo statistik ma'lumotlar ishlab chiqilganda ular tashkilotning asosiy faoliyati ma'lumotlariga kiritiladi. Asosiy faoliyatni belgilashda ular bitta texnologik jarayonning ajralmas qismi bo'lgan faoliyatni hisobga olmaydilar, bu holda butun jarayon hisobga olinadi va yakuniy mahsulot bo'yicha tasniflanadi.
Korxona faoliyatining turlari yuridik shaxslarni davlat ro'yxatidan o'tkazishni amalga oshiruvchi organ tomonidan belgilanadi. Keyin ko'rsatilgan organ, tashkilot ta'sischilari yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan taqdim etilgan hujjatlar asosida davlat statistikasining hududiy organlariga Yuridik shaxslarning yagona davlat reestridan (EGRLE) va jismoniy shaxslarning yagona davlat reestridan ma'lumotlarni yuboradi. Tadbirkorlar (EGRIP) xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni statistik ro'yxatga olish uchun ro'yxatdan o'tkazish (qayta ro'yxatdan o'tkazish).
Tashkilotning asosiy faoliyati, u MChJ, YoAJ yoki IP (yakka tartibdagi tadbirkor) bo'ladimi, iqtisodiy faoliyatning ButunO’zbekiston tasniflagichi (bundan buyon matnda OKVED deb yuritiladi) asosida belgilanadi.
Iqtisodiy faoliyat turlarini tanlashda yuridik shaxsning barcha alohida bo'linmalari, ularning joylashgan joyidan qat'i nazar, ularning faoliyatini hisobga olish kerak. Ayrim hollarda yakka tartibdagi bo‘linmalar yuridik shaxsning asosiy faoliyatidan farq qiladigan asosiy faoliyatga ega bo‘lishi mumkin.
MChJ, YoAJ yoki yakka tartibdagi tadbirkor sifatida yuridik shaxs sifatida birinchi marta ro'yxatdan o'tayotgan tashkilotlar va jismoniy shaxslar hujjatlarda ko'rsatilgan faoliyat turlaridan birinchisini asosiy faoliyat turi sifatida belgilaydilar (ayniqsa, arizada yuridik shaxsni (yakka tartibdagi tadbirkorni) ro'yxatdan o'tkazish), bunday tashkilotlar korxona yoki yakka tartibdagi tadbirkorlarni soliq organida ro'yxatdan o'tkazishda taqdim etiladi.