Korxonaning tashkiliy huquqiy shakllari reja: Korxona faoliyatida boshqaruv tushunchasi va uning obyektiv zaruriyati

Korxonani boshqarish asosida chiziqli va funksional tamoyillar yotadi. Shuni qayd qilish joizki, har qanday ishlab chiqarishni boshqarish tizimida chiziqli tamoyil yotadi. Tizimning ichida bo‘g‘in va pog‘onalami bir-biridan farq qilish lozim. Bo‘g‘in bu alohida funksiyalami bajaruvchi mustaqil bo‘linmadir. Boshqarish bo‘g‘ini tushunchasiga shuningdek, bir necha tashkiliy tuzilmalami faoliyatini rahbarligini amalga oshiruvchi rahbarlami ko‘rsatish mumkin. Bularga bosh muhandis, bosh texnolog, smena boshliqlari va hokazolar kiradi.
Boshqarish pog‘onasi bu bo‘g‘inlaming yig‘indisi hisoblanadi. U boshqarish ierarxiyasini belgilaydi (quyi mansabdorlaming yuqori mansabdorlarga bosqichma-bosqich bo'ysunishi). Boshqarish tizimidagi chiziqli bo‘limlar buyrug‘ini bajarish unga bo‘ysunadigan hamma bo‘limlar uchun shart hisoblanadi. Chiziqli boshqarish berilgan farmoyish va vazifalami bajarilishida anglashmovchilik kelib chiqishiga imkon bermaydi. Chunki ushbu vazifalar bir rahbar tomonidan beriladi. Shu bilan rahbarlik birligi ta’minlanadi, rahbarlarning olzlariga berkitilgan bo‘limlar uchun mas’uliyati oshadi.
«Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning roli va o‘mi tobora mustahkamlanib borayotganining o‘zi iqtisodiyotimizning tarkibida bo‘layotgan ijobiy o‘zgarishlardan dalolat beradi. Faqatgina o‘tgan yilning o‘zida yurtimizda 26 mingdan ziyod kichik biznes subyekti ish boshladi, ushbu sektorda faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalaming umumiy soni yil oxiriga kelib 190 mingtaga yetdi».
Xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish sharoitlarida aksionerlik korxonalarini (jamiya.tl^ini) boshqarishga katta qiziqish uyg‘ongan. Bunday korxonalaming jamoalari ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmani boshqarishda ishtirok etadi. Yakka boshqaruv tamoyillariga asoslangan davlat korxonalaridan farqli ravishda aksionerlik- korxonalari (jamiyatlari) boshqaruv shakli, usuli va tuzilmasini o‘zlari mustaqil ravishda tanlaydilar, ishlab chiqarish faoliyati siyosati va shtatlarini belgilaydilar
Aksiyadorlik korxonalari (jamiyatlari)da kuzatuv kengashi, boshqarma va aksionerlaming umumiy yig‘ilishi boshqaruv organi vazifasini bajaradi. Ulaming faoliyati O‘zbekiston Respublikasining «Aksionerlik jamiyatlari va aksiyadorlar huquqini himoya qilish to‘g‘risida»gi qonuniga, shuningdek, boshqa huquqiy-normativ hujjatlarga, jumladan, aksiyadorlik jamiyatining ichki tartib va qoidalariga asosan yuritiladi. Aksiyadorlik korxonasini boshqarishning tashkiliy tuzilmasida ta’sischilar tarkibiga bog‘liq boMgan ta’sischilar kengashi muhim o‘rin egallaydi. Masalan, ochiq turdagi aksiyadorlik korxonalarida ta’sischining eng kam soni belgilanmagan, yopiq turdagi aksiyadorlik korxonalarida esa ta’sislaming eng kam miqdori uch kishi qilib belgilangan. Bundan tashqari, ularning har biri aksiyador boMishi shart.