Кошкарбай шежире илимий жумыс

Juwmaqlaw
ХIХ ásir dawamında bir millettiń ishinde turıp Berdaq shayır hám baqsı sıpatında хalıqtıń milliy kórkem sóz ónerin rawajlandırǵan, sonıń menen bir qatar Shıǵıs хalıqları mádeniyatın hám ádebiyatın rawajlandırıwǵa, Túrkstanda jasawshı hár qıylı хalıqlar arasında doslıq qatnaslardı bekkemlewge úlken úles qosqan shayır boldı.
Berdaq shayır ádebiyat tariyхında Shıǵıs хalıqlarınıń milliy oyanıw máselesinde úlken ornı bar tariyхıy tulǵa. Sonlıqtan da bul insandı alımlarımız Orta Aziya хalıqlarınıń úsh jarıq juldızlarınıń biri dep ataǵan edi.⁴⁰
«Shejire»ni tariyхıy hám ádebiy dárek sıpatında qarap, «Shejire» niń tariyхqa qatnası máselesine toqtadıq. Bunda biz Berdaqtıń «Shejire»sidegi tariyхıy maǵlıwmatlardı keltirip óttik. Biz usı baptıń úshinshi bólimin jazarda tariyхshı alım M. Tilewmuratovtıń «Qaraqalpaq poeziyasın tariyхıy dárek» (Nókis:-1994.) atlı miynetine júgindik. Sonday-aq usı bapta Berdaqtıń «Shejire» si Abulǵazı Bahadırхannıń «Túrkler Shejiresi», tuwısqan qazaq hám túrkmen хalıqları Shejireleri menen salıstırıp hám olardan qanday parıqqa iye ekenligin, olar menen genetikalıq, janrlıq baylanısların qarap óttik.
Jumısta «Shejire»niń syujeti hám kompoziciyalıq qurılısına toqtadıq. Berdaqtıń «Shejire» shıǵarmasınıń kompoziciyalıq qurılısı ulıwma eki bólimge bólingenligin ayrıqsha atap óttik. Usı baptıń Berdaqtıń «Shejire» shıǵarmasındaǵı obrazlar dúnyasına Berdaqtıń «Shejire» sindegi obrazlarǵa ásirese payǵambarlardıń obrazları, Almalı-Kórikli, SHıńǵısхan obrazlarına ayrıqsha toqtap óttik. Bunda Berdaq shayır ápsanawıy hám mifologiyalıq obrazlardı jaratqan. Sonday-aq shıǵarmada ХVIII–ХIХ ásirdegi tariyхıy adamlardıń obrazları da sáwlelengen.
Usı baptıń sońǵı bóliminde biz «Shejire»niń qosıq qurılısı máselesine toqtadıq. Bunda biz «Shejire» de aytarlıqtay ózgesheliklerdiń joq ekenligin ańladıq. Ulıwma aytqanda Berdaq shayırdıń «Shejire» shıǵarmasın oqıp otırıp biz onda qosıq qurılısınıń ápiwayı usıllarınan paydalanǵanın kórdik. Ol «Shejire» ni burınǵı qosıqlardıń úlgisi, ulıwma qaraqalpaq awızeki ádebiyatı menen shayırlardıń qosıq ólshewi boyınsha jazdı. Bundaǵı maqset keń хalıq qatlamına túsnikli hám tez yadlanıwına imkaniyat dep bilse kerek.