Kredit modul tizimi haqida tushuncha. Baholash turlari va mezonlari. Qayta topshirish va qayta o’qish. Apellyatsiya shartlari. O‘zbekiston Respublikasi prezidentning

Plagiat haqida tushuncha, antiplagiat haqida huquqiy va me’yoriy hujjatlar. Mualliflik huquqi. Hammualliflik haqida tushuncha.
Plagiat boshqalarning asarlarini nusxalarini o'zlariga xos yoki asl nusxasida o'tkazish uchun nusxalashdan iborat. Plagiat, shuningdek, birovni ijodini o'g'irlash AKTini anglatadi.
Muallifning aniq ruxsatisiz ijodiy yoki intellektual ish olib, nusxa ko'chirilganda yoki taqlid qilganda plagiat sodir bo'ladi.
Adabiy, musiqiy, tasviriy, intellektual ish (nazariya, kashfiyot, o'rganish), kompyuter algoritmi va boshqalar plagiatning ob'ekti bo'lishi mumkin.
Plagiat asarning intellektual mulk huquqlarini buzish, va bu huquqiy nuqtai nazardan jinoyat deb hisoblanadi.
Agar kitobda boshqasiga juda o'xshash g'oyalar, syujetlar yoki hikoyalar mavjud bo'lsa, biz plagiat haqida gapirishimiz mumkin; bitta filmning ikkinchisiga sezilarli o'xshashliklari bo'lganda; ixtiro patentlangan patentga juda o'xshash bo'lsa va hokazo.Shuni ta'kidlash kerakki, turli xil asarlarda bir xil dalillardan foydalanish, original tarzda ifoda etilgani, plagiatni anglatmaydi, chunki mualliflik huquqi g'oyalarni o'z ichiga olmaydi, faqat ularning ifoda usulini qamrab oladi. Bugungi kunda Internet maktab o'quvchilari o'rtasida plagiatni juda osonlashtirmoqda, ular butun asarlarni olib, maktabda o'zlarining ishi sifatida taqdim etishmoqda, bu esa o'quv jarayoni uchun muammo hisoblanadi.Plagiat so'zi lotin tilidan olingan plagium, bu "qullarni o'g'irlash yoki erkin odamlarni qul sifatida sotib olish yoki sotish bo'yicha harakatlar" degan ma'noni anglatadi. Bu so'z, o'z navbatida, yunoncha Tsioz (plágios) so'zidan kelib chiqqan bo'lib, "qiyalik", "hiyla", "aldamchi" degan ma'noni anglatadi.Mualliflik huquqi bevosita “plagiat” atamasi bilan bog‘liqligini ko‘rish mumkin. Ushbu atama XVII asrning boshlarida ilk bor Yevropada qo‘llanila boshlagan. Rim huquqida “plagium” (so‘zma-so‘z tarjima qilinganda o‘g‘irlash) erkin kishini qonunga zid ravishda qul sifatida sotishni anglatgan. Dastlab adabiy asarlarni o‘g‘irlash — “plagium litterarium” deb, “adabiy o‘g‘ri” esa — “plagiator” deb nomlangan. Hozirgi kunda qo‘llanilayotgan “plagiat” atamasi esa frantsuzcha “plagiat” — “taqlid” ma’nosini anglatadi.
Antiplagiat dasturlari: lokal va global (xorijiy va respublika). Plagiat uchun javobgarlik. Fanga doirasida adabiyotlarni topish, saralash, saqlash, qayta ishlash, havolalar va snoskalar berish, internet ma’lumotlaridan to’g’ri foydalanishni o’rganish.
Joriy yilning 12-dekabr kuni Toshkent moliya institutining majlislar zalida Innovatsion rivojlanish vazirligi tashabbusiga koʻra Polshaning “Plagiat. Pl” kompaniyasi vakillari bilan uchrashuv boʻlib oʻtdi. Tadbirda Innovatsion rivojlanish vazirining birinchi oʻrinbosari v.b. Sharof Rajabbayev qatnashdi. Shuningdek, oliy taʼlim hamda ilmiy-tadqiqot muassasalaridan 60 nafardan ortiq respublikaning ilmiy salohiyatini oshirishdan manfaatdor boʻlgan vakillar ishtirok etdilar.
Maʼruzachilar ushbu kompaniyaning Polsha va Yevropa Ittifoqidagi ilm-fan va taʼlimdagi koʻchirmachilikning oldini olish boʻyicha tajribasi va faoliyati, universitetlar uchun amaliy misollar bilan taklif etilayotgan kompleks yechimlar toʻgʻrisida taqdimot oʻtkazishdi. Ushbu tadbirning ahamiyati ayniqsa, yosh tadqiqotchilar uchun beqiyos boʻldi, ular ilmiy maqolalarni nashr ettirishda antiplagiat tizimlaridan foydalanish tartibi, shartlari, afzalliklari va ahamiyati bilan tanishdilar.Tadbirda, shuningdek, Respublikadagi mavjud ilmiy nashrlar reytingini dunyo miqyosida oshirish va Scopus bazasiga kirish maqsadida “Plagiat.Pl” kompaniyasi bilan hamkorlik qilayotgan “Geliotexnika” xalqaro ilmiy-texnik jurnalining tajribasi ham namoyish etildi. Uchrashuvda antiplagiat tizimlarini oliy taʼlim hamda ilmiy-tadqiqot muassasalarida joriy etish, Oʻzbekistonda davlat tilidagi ilmiy nashrlarning yagona maʼlumotlar bazasini yaratish lozimligi masalasi koʻtarildi va bu mavzu qizgʻin bahs-munozaralarga sabab boʻldi.Uchrashuv natijalariga koʻra referatlar, maqolalar, dissertatsiyalarning yagona maʼlumotlar bazasini tashkil qilish hamda ilmiy jurnallarning natijadorligi va samaradorligini baholashni amalga oshirish maqsadida respublikada chop etiluvchi ilmiy jurnallar matnlarini oʻzida jamlagan veb-portal yaratish maqsadga muvofiq ekanligi aytib oʻtildi. Bu yurtimiz ilmiy salohiyatini oshirish, ilm-fan va taʼlim sohasida plagiatga qarshi kurashishning huquqiy asosini tashkil etish, akademik va oliy taʼlim tizimida koʻchirmachilikka qarshi kurashishni kuchaytirishga xizmat qilishi taʼkidlandi.
Tezis va maqolalar (IMRAT) tahlilini o’rganish. Kurs ishi, bitiruv malakaviy ishlar, magistrlik va doktorlik dissertatsiyalari, o’quv qo’llanma hamda darsliklar, monografiyalarni tahlilini o’rganish
Xalqaro ilmiy jurnallarning aksariyati eksperimental tadqiqot natijalarini tavsiflovchi maqolaga quyidagi asosiy qismlardan iborat talabni belgilaydi: Kirish, Usullar, Natijalar va Munozara (Introduction, Methods, Results, and Discussion - IMRAD). Ba’zan Annotasiya (Abstract) ma’nosini anglatuvchi «A» harfi IMRAD qisqartmasiga qo‘shiladi va AIMRAD, deb yozilishi ham mumkin.
IMRAD formatidagi ilmiy nashrlar birinchi marta 20-asr oxirida ilmiy jurnallar sahifalarida paydo bo‘ldi. Hozirgi vaqtda ilmiy maqolalarning ushbu formati xalqaro jurnallar tomonidan ixtiyoriy ravishda qabul qilinib, universal standartga aylandi. Dastlabki tadqiqotlar natijalarining ilmiy nashrlari tarkibini birlashtirish tendensiyasi 1972 yilda, Amerika Standartlari Milliy Instituti barcha jurnallarda foydalanish ushun IMRAD formatini ma’qullagan va tavsiya qilgan paytdan boshlab kuchaydi. Zamonaviy rus, ingliz va boshqa dunyo tillarida ilmiy jurnallarining aksariyati maqolalar uchun deyarli yagona talabni qo‘yadilar.
IMRAD formati juda oddiy mantiqqa asoslangan. Maqolaning bo‘limlari tabiiy savollarga javob berish kerak:
Birinchi savol: tadqiqot qaysi muammoga bag‘ishlangan? (Kirish bo‘limi)
Ikkinchi savol: muammo qanday o‘rganildi? (Metodlar bo‘limi)
Uchinchi savol: Asosiy (ilmiy) topilmalar yoki kashfiyotlar qanday? (Natijalar bo‘limi)
To‘rtinchi savol: Natijalar nimani anglatadi? (Munozara bo‘limi)
Odatda har qanday maqola sarlavha bilan boshlanadi, undan so‘ng mualliflarning ro‘yxati, ularning ish joyi va manzili, taqdim etilgan tadqiqotni o‘tkazish joyi keltiriladi. Keyin maqola mazmuni haqida qisqacha ma’lumot beradigan Annotasiya keladi va maqola so‘ngida kalit so‘zlarni (keywords) topish mumkin. Annotasiyadan keyin maqolaning asosiy qismi keladi. Adabiyotlar ro‘yxati (Literature) odatda maqolaning so‘nggida keladi.