Kredit turlari va rasmiylashtirilishi

Kredit qaytarilishida garovning to’tgan o‘rni.
Kreditning kaytarilishida garovning urni katta. Tijorat banklari tomonidan beriladigan kreditlar ta’minlanganligiga kura ikki yirik guruxga bulinadi:

1. 
   ta’minlangan kreditlar;
   
2. 
   ta’minlanmagan kreditlar.
   

Garov ob’ektlari likvidlilik darajasiga kura bir-biridan tubdan fark kiladi.
Xalkaro bank amaliyotida yukori likvidlilik darajasiga ega bulgan garov ob’ektlari birinchi toifali garov ob’ektlari deb ataladi. Garov ob’ektlariga kuyidagalar kiradi:

1. 
   er;
   
2. 
   Hukumatning kimmatli kogozlari;
   
3. 
   markaziy bankda kayta hisobga olinadigan tratalar;
   
4. 
   korxonalarning Hukumat tomonidan kafolatlangan kimmatli kogozlari;
   
5. 
   tijorat banklarining kimmatli kogozlari.
   

Er garov ob’ekti sifatida amaliyotda juda kadrlanadi. Odatda erning baxosi doimiy ravishda usib boradi va u barkaror hisoblanadi. Ayniksa rivojlanayotgan davlatlarda erning baxosi sezilarli darajada yukori sur’atlar bilan usadi, shuning uchun xam erni garovga olish asosida kreditlash moliyalashtirishning nisbatan xavfsiz shakli hisoblanadi. Bunda banklar istalgan va garovga olingan erni sotish yo‘li bilan kredit va uning foizini undirib olishlariga kattik ishonadilar. Lekin, erni garov sifatida foydalanish uchun xukukiy asoslar etarli bulishi lozim.
Masalan, O‘zbekiston Respublikasida er fondining mutlok asosiy kismiga nisbatan xususiy mulkchilik mavjud emas. Kishlok xujaligida fermerlarga etarli uzok muddatli ijaraga berilgan, lekin ijara Xukukidan bank kreditlari uchun garov sifatida foydalanish mumkin emas.
Hukumatning kimmatli kogozlari dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida yukori likvidli garov ob’ektlari sifatida tijorat banklari tomonidan tan olinadi. Braziliya, Argantina va Rossiya davlatlarida Hukumatning kimmatli kogozlariga nisbatan sezilarli darajada ishonchsizlik kayfiyati mavjud. Bu kayfiyat ushbu mamlakatlar Hukumatlarining defolt Xolatlariga yo‘l kuyganligi bilan izoXlanadi. Lekin bunday davlatlar kupchilikni tashkil etmaydi.
Hukumatning kiska, urta va uzok muddatli kimmatli kogozlari mavjud bo‘lib, ulardan kreditlar olishda garov sifatida faol tarzda foydalaniladi. Lekin O‘zbekiston Respublikasida ushbu ob’ektdan faol tarzda foydalanish real shartsharoiti mavjud emas.
Markaziy bankda kayta hisobga olinadigan tratalar, shubxasiz, yukori likvidlilik xususiyatiga egadir. CHunki tijorat banki markaziy bankdan uziga ajratilgan kayta hisobga olish kontengenti doirasida istalgan vaktda taratalarni topshirib pul mablaglari olish mumkin.
Rivojlangan xorijiy davlatlar amaliyotida, xususan, Garbiy Evropa davlatlari xujalik amaliyotida sanoat korxonalrining Hukumat tomonidan kafolatlangan obligatsiyalari mavjuddir. Xar kanday kimmatli kogozning tulovini Hukumat tomonidan kafolatlanishi uning likvidlilik darajasini oshiradi.
Kafillik va ta’minlanganlikning boshka shakllari. Kafillik garov ta’minotining bir shakli bo‘lib, tijorat banklarining kreditlash amaliyotida kullaniladi. Odatda, moliyaviy jixatdan barkaror bulgan korxonalarning, sug‘urta kompaniyalarining va boshka xujalik sub’ektlarining kafilliklari kredit uchun garov sifatida kabul kilinadi.
Tijorat banklari kafilning moliyaviy va mulkiy xolatini baxolash tizimini takomillashtiradilar. Baxolash jarayonida moliyaviy koefitsientlardan keng kulamda foydalaniladi.
Respublikamiz tijorat banklarining kreditlash amaliyotini taxlil kilish natijalari shuni kursatdiki, kafillik bilan ta’minlangan kreditlarning sezilarli qismini qaytmaslik holatlari kuzatildi.
Kafillikdan tashkari, ta’minlanganlikning shakllaridan biri sug‘urta polisi hisoblanadi. Sug‘urta polisi sug‘urta tashkilotlari tomonidan yoziladi. Kredit uz vaktida kaytmagan sharoitda sug‘urta tashkiloti kreditning asosiy summasi va unga hisoblangan foizlarni tulab beradi. SHuning uchun xam sug‘urta kompaniyalarining tulovga kobilligini baxolash tijorat banklarining faoliyatida muxim amaliy axamiyat kasb etadi.