Кўринадики, 1-гапда

[Е] (эга) га кўра [WPmRWPm] турлари. Қўшма гаплар бир умумий [Е] ли қўшма гаплар ва икки хусусий [Е] ли қурилмаларга бўлинади.
а) бир [Е]ли қурилмаларнинг қурилиш қолипи [Е (WPm R WPm)] кўринишида бўлади: Мен янглишмайман, балки қаноатланиб сўзлайман. (А.Қод.)
б) икки [Е]ли қурилмаларнинг қурилиш қолипи [(Е₁-WPm₁) Қ(Е₂-WPm₂)] кўринишида бўлади: Бунда булбул китоб ўкийди, Бунда қуртлар ипак тўқийди. (Ҳ.О.)
[W]га кўра [WPmҚWPm] турлари.

1. 
   Бир хил [W]ли қурилмалар. [WPmRWPm]нинг бу тури бир неча кўринишларда бўлади.
   

а) [W]лари бир хил сўздан: Сиз сўзламасангиз, мен сўзламоқчи эдим. (А.Қод.)
б) [W]лари бир хил туркумдан: Энди ортиқ турма, тинч ўтир. (А.Қод.)

2. 
   Ҳар хил [W] ли қурилмалар. Бунда [W]лар турли туркумга оид сўзлар билан ифодаланади:1.Ёки менинг кўнглим ҳамма вақт ёш, Ёки сенга чирой умрбод йўлдош. (М. Бобоев.) 2.Яна нима бало исмлари бор, тилим ҳам келишмайди. (Ойбек.)
   

[Pm] га кўра [WPm R WPm] турлари.
а)бир хил [Pm]ли қурилмалар. Хотиним борди, борди. («Муштум»)
б)ҳар хил [Pm]ли қурилмалар. Қарайсанми, қарай қолгин. (Ў. Домлажонова.)
Демак, гап марказини шакллантиришда муҳим роль ўйнайдиган [Pm] қўшма гап таркибидаги содда гапларда бир хил ҳам, ҳар хил ҳам бўлиши мумкин. Шундай ҳоллар ҳам бўладики, [Pm] умумий - битта бўлиши ҳам мумкин. Бунда энди қўшма гап эмас, балки уюшган гап вужудга келади. Маълумки, [WPmRWPm] қолипида [Pm] таркиби ҳар хил бўлган ҳолларда ўзбек тилининг табиати уни ……қавсдан чиқариш…… имконини беради. Чунки ўзбек, умуман, туркий тилларда, бир неча сўзшакллар уюшганда умумий шакл охирги сўзшакл таркибида келиши қонуниятига таянсак, бундай гапларнинг қолипи {[W, W] Pm} кўринишида бўлади. Мисоллар: 1.Келган, кетган эдим. 2.Мен ўқиган, ёзган эдим.
Кесимларнинг ҳар бирига эга қўйилиши билан улар уюшган гапларга айланади:1.Мен келган, Жамшид кетган эди. 2.Мен ўқиган, сен ёзган эдик.
Ҳар бир кесимни шакллантириш билан уюшган гап қўшма гапга айланади:1.Мен келган эдим, Жамшид кетган эди.2.Мен ўқиган эдим, сен ёзган эдинг.
Структур тилшунослик уқтиришича, ҳар бир лисоний бирлик онгимизда маълум бир шакл ва мазмуннинг барқарор яхлитлиги сифатида яшайди ва хусусий ходисалар сифатида нутққа чиқади. Бу нутқий кўринишлар беҳисоб миқдорга эга. Бироқ бу нутқий кўринишлар билан лисоний бирлик (умумийлик) орасида типик кўринишлар мавжуд бўлади. Юқоридаги [WPmRWPm] типик кўриниш [WPm, WPm], [WPm  WPm] ва [WPm  WPm] оралиқ кўринишлари орқали нутқий гапларга айланади.
Қўшма гап таркибий қисмлари ўзаро боғловчилар ёки боғловчи вазифасидаги сўзлар воситасида ёки мутлақо уларсиз боғланади. Бундан келиб чиққан ҳолда қўшма гапларни боғловчили қўшма гаплар ва боғловчисиз қўшма гапларга ажратиш мумкин бўлади. Боғловчили қўшма гаплар грамматик воситалар билан боғланган қўшма гаплар, лексик-грамматик воситалар билан боғланган қўшма гаплар ва лексик воситалар билан бириккан қўшма гапларга ажралади. Қўшимчаларнинг функциясига кўра тенг боғловчили ва эргаштирувчи боғловчили боғланган қўшма гаплар фарқланади.
Қўшма гап таркибида содда гапларнинг ўзаро муносабати асосида ҳам қўшма гапларни таснифлаш мумкин. Мазмун, грамматик ва интонацион муносабати нуқтаи назаридан қўшма гап қуйидаги турларга бўлинади:
1.Таркибидаги содда гаплар бир-бирини мазмун ва грамматик жиҳатдан тақозо этадиган қўшма гаплар: 1.Кунлар исиди ва пахталар яна қийғос очилди. 2. Ёвларига осмон тутундир, шунинг учун бағри бутундир (Ҳ.О.) 3. Агар дунёнинг нариги бурчига сизни опичлаб боришга тўғри келсайди, мен севина-севина бажарардим.(О.) 4.Мен шундай бир иш қилдимки, ўлгунимча бундан фахрланаман.
2.Таркибидаги гаплар бир-бирини мазмуний ва интонацион тақозо этадиган, бироқ, грамматик жиҳатдан талаб қилмайдиган қўшма гаплар: 1. Биз етиб келдик, кутубхона очилди. 2. Менга пул керак, қаердан оламан? (О). 3. Сиз ишонмаяпсиз, ишонмайсиз ҳам. 4. Энди мен бир жумбоқ айтаман, сиздан жавоб кутаман.
3.Таркибидаги гаплар бир-бирини на мазмуний, на грамматик тақозо этадиган, бироқ интонацион яхлит бўлган гаплар: 1.У отасини уйга тортди, уста секин қайрилди (С.Нурий). 2.Баҳор келди, ёз ҳам келиб қолади. 3. Сен ўз ишингни қил, мен ўз ишимни.
Хуллас, қўшма гапнинг ўзи каби унинг таснифи ҳам турли-тумандир. Қуйида улардан айримларини келтирамиз.
1.Гапнинг лисоний синтактик қолипларига кўра

[WPm, WPm]

[WPm WPm]

[WPm WPm]

2.Гап таркибидаги боғловчи воситаларга кўра

оҳанг билан боғланган [ҚГ]лар

тенг боғловчи билан боғланган [ҚГ]лар

юкламалар билан боғланган [ҚГ]лар

нисбий сўзлар билан боғланган [ҚГ]лар

тобе боғловчилар билан боғланган [ҚГ]лар

3. Қўшма гап таркибий қисмлари орасидаги маъновий муносабатларнинг ифодаланишига кўра

Бирин- Кетинлик

Сабаб

Ўрин ёки пайт

Вазият

Изоҳлаш ёки қиёслаш

Ички фикр

4. Қўшма гап қисмлари орасидаги функционал муносабатларига кўра

А) Тенглик бириктирув;зидлов; айирув

Б) Тобелик эга-кесим; тўлдирувчи-тўлдирилмиш; аниқловчи-аниқланмиш; ҳол-ҳолланмиш

5. Қўшма гапларнинг ифода мақсадига кўра

дарак

сўроқ

буйруқ

6. Қўшма гап таркибий қисмларининг реаллик ва ирреаллигига кўра:

реал гаплар

ирреал гаплар

риторик гаплар (ирреал гапларга яқин туради)