Kristallografiya va mineralogiya
Download 6.19 Mb. Pdf ko'rish
|
Kristallografiya va Mineralogiya darslik
|
1.1-rasm.
Kristall moddalardan farqli ravishda amorf moddalar qonuniy ichki tuzilishiga ega emas. Amorf moddalarni tashkil qilgan zarrachalar betartib joylashgan bo‘lib, ular izotroplik xususiyatiga ega. Shuning uchun ular simmetriklik va tekis tomonlar hosil qilish xususiyatiga ega emas. Ularda zarrachalarni joylashishi suyuqliklardagiga o‘xshash bo‘ladi. Amorf moddalar kristall moddalardan farqli ravishda o‘z erish temperaturasiga ega emas. Bu 8 xususiyati bilan kristall moddani amorf moddadan osongina ajratish mumkin. (1.1- rasm) 1.2. Kristallarni hosil bo‘lishi va o‘sishi Kristallar, moddalarni har xil xolatdan qattiq xolatga o‘tishida, ya’ni kristallarni hosil bo‘lish sharoitida, ularni tashkil qilgan zarrachalar tartibsiz va ma’lum tartida joylashgan bo‘lishi mumkin. Agar zarrachalar tartibsiz joylashsa amorf modda, qonuniy ravishda ma’lum tartibda joylashsa kristall modda hosil bo‘ladi. Kristallar moddalarni gaz holatdan qattiq xolatga, suyuq holatdan qattiq holatga va qattiq xolatdan qattiq xolatga o‘tishi natijasida hosil bo‘ladi. Kristallarni bunday hosil bo‘lishiga tabiatdan va texnikadan ko‘pgina misollar keltirish mumkin. Gazlardan kristallarni hosil bo‘lishiga vulqon kraterlarida gazsimon mahsulotlarni qotishidan oltingugurt, nashatir’, bor kislotasi va boshqa kristall moddalarni hosil bo‘lishini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Tabiatda va texnikada eng ko‘p uchraydigan xollardan biri suyuq moddlardan qattiq xolatga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishidir. Bunga tabiatdagi bo‘ladigan jarayonlardan magmani qotishini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. Magma olovsimon (xamirsimon) suyuq silikat modda (ognenno-jidkiy silikatniy rasplav) Magma tarkibida har xil kimyoviy birikmalar va gazlar bo‘ladi. Bularni qotishdan har xil kristallar vujudga keladi. Dengizlarda tuzlarni hosil bo‘lishi ham suyuqliklardan kristallarni hosil bo‘lishiga misol bo‘ladi. Texnikada metallurgiya jarayonlarida metallarni olinishi, suyuqliklardan qattiq xolga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishga misol bo‘ladi. Sun’iy yo‘l bilan kristallarni olinishi ham bunga misol bo‘lishi mumkin. Qattiq xolatdan qattiq holatga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishiga amorf moddalarni o‘z xolatini o‘zgartirib kristall moddalarga aylanishini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. Oxaktoshni marmarga, gilsimon tog‘ jinslarini fillit va slanetslarga qayta kristallanib o‘tishini ko‘rsatish mumkin. Sun’iy yo‘l bilan 9 kristallarni olinishiga shakardan novvotni olinishini va qimmatbaho toshlar (pizokvars, karborund, yoqut va boshqalar) olinishini misol qilish mumkin. Download 6.19 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|