Kristallografiya va mineralogiya

 
Nazorat savollari: 
1. Kristall nima? 
2. Kristallar amorf moddalardan qanday farq qiladi? 
3. Amorf degani nima? 
4. O‘ta to‘yingan eritma qanday hosil bo‘ladi? 
 
2. Simmetriya elementlari 
Har qanday kristall shaklining o‘zi uchun hos simmetriya elementlari bo‘lib, 
kristall shaklining qay darajada simmetrik tuzilganligi haqida shu kristallda 
aniqlangan simmetriya elementlarining turiga va soniga qarab xulosa chiqariladi. 
Shunga qarab ular ma’lum tartib bilan sinflarga ajratiladi. 
Biz bu yerda faqat cheklangan geometrik shakllar uchun makro (ko‘zga 
ko‘rinadigan) simmetriya elementlarini ko‘rib o‘tamiz, cheksiz uzluksiz davom 
etadigan shakllar uchun hos mikro (ko‘zga ko‘rinmaydigan) simmetriya 

---

11 
elementlari haqida keyingi boblarida eslatib, umumiy tushunchalarnigina 
keltiramiz. 
Shunday qilib, kristall o‘xshash – teng qismlardan iborat shakl. Shu 
o‘xshashlik va tenglikni ma’lum geometrik vositalar bilan izohlash mumkin. 
Bunday geometrik vositalar tekislik, to‘g‘ri chiziq yoki nuqta bo‘lishi mumkin. 
Agar kristallning o‘xshash teng qismlardan iborat ekanligi tekislikka nisbatan 
aniqlanar ekan, o‘sha tekislik simmetriya tekisligi, to‘g‘ri chiziqqa nisbatan 
aniqlanar ekan, u chiziq simmetriya o‘qi va nihoyat, nuqtaga nisbatan aniqlanar 
ekan, bu nuqta simmetriya markazi deyiladi. Simmetriya elementlari quyidagi 
simmetriya markazidan boshlab ta’riflanadi. 
1. Simmetriya markazi. Kristall shaklining orasida – markazida, undagi 
simmetriya o‘qlari (agar ularda mavjud bo‘lsa) kesishgan o‘rnida joylashgan deb 
tasavvur etiladigan nuqta bo‘lib, shu nuqta simmetriya markazi bo‘lar ekan, u 
holda kristal shaklining har qaysi uchi, qirrasi va yonlari qarama-qarshi tomonda 
o‘ziga mos, o‘xshash va teng uch, qirra va yonlarga, ya’ni o‘z aksiga ega bo‘ladi. 
Demak, simmetriya markazi kristall shaklining har bir elementi aksini qarama-
qarshi tomonga qaytarib-ko‘chirib beradigan nuqtadir. 
a) b)