Kristallografiya va mineralogiya

2.2-rasm. 2.3-rasm. 
P,P
1
 – Simmetriya tekisligi P – simmetriya tekisligi emas 
ya’ni A
n
= B
n 
; E
m 
= D
m
kabi, ya’ni kristallning P va P
I
teksligi bilan ajratilgan 
ikkala qismi bir-biriga teng bo‘lishi shart. Demak, simmetriya tekisligi deb, 
berilgan kristall shaklini teng va o‘xshash, birinchi yarmi ikkinchi yarmining 
ko‘zgudagi aksi kabi ikki qismga ajratadigan tekislikka aytiladi. 2.3-rasmda 
ko‘rsatilgan ABED kristall ustidan o‘tkazilgan P tekisligi simmetriya tekisligi 
bo‘la olmaydi.Chunki, A,E bilan B,D mos uchlar bir tekislikda yotmaydi, 
uchlarning P tekisligidagi proeksiyasi xam bir nuqta ustida tushmaydi, ya’ni 
kristall teng qismlarga bo‘lingani bilan bu qismlarning biri ikkinchisining 
ko‘zgudagi aksi bo‘la olmaydi. Simmetriya tekisligining o‘quv mashg‘ulotlarida 
“P” harfi bilan bilan ifodalaniladi. 

---

14 
3. Simmetriya o‘qlari. Geometriyada umuman, qandaydir jism yoki chizma 
ustida ixtiyoriy tanlangan ikki nuqtaning birlashtiruvchi to‘g‘ri chiziq - o‘q deb 
ataladi. Shunga o‘xshash, kristallografiyada xam, kristall shakli ustida ixtiyoriy 
ikki nuqtani tanlab, ularning birini ikkinchisi bilan tutashtirib, shu nuqtalar orqali 
qandaydir o‘q, o‘tkazilgan deb tasavvur etiladi. Biroq, kristall shakli ustida 
tanlangan bu nuqtalar tasodifiy emas, balki ularni tutashtirish natijasida hosil 
bo‘lgan, tasavvur etiladigan o‘q simmetriya o‘qi bo‘la oladi, degan fikrga asoslanib 
tanlanadi. Shundan keyin kristall shaklini mana shu faraz etilgan o‘qning 
simmetriya o‘qi ekanligi isbot qilinadi.U simmetriya o‘qi bo‘lar ekan, u holda 
quyidagi shartlarga javob berishi kerak : 
a) Simmetriya o‘qi atrofida aylantirilganda kristall shaklining o‘xshash 
elementlari (qirrasi, yoni va uchlari) teng burchaklardan keyin butun son marta shu 
o‘q atrofida takrorlanadi: b) kristall shaklining shu o‘q atrofida takrorlanib 
kelayotgan o‘xshash, teng, simmetrik elementlari bir tekislikda yotadi (2.4-rasm). 
Kristall shaklining o‘xshash elementlari orasidagi eng kichik burchak 60
o 
; 90
o 
; 
120
o
yoki 180
o 
bo‘lib, bular elementar burchak deb aytiladi.