Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
πkt
b − a − 1 2n + k sin 2πt(2n + k) b − a ¶¯ ¯ ¯ ¯ b a = 0; 7) ¿ sin 2πnt b − a , cos 2π(n + k) b − a À = 0. Demak, qaralayotgan sistema ortogonal bo‘lar ekan. 4.3.5. L evklid fazosida f 1 , f 2 , . . . , f n , . . . (4.11) chiziqli erkli sistema berilgan bo‘lsin. U holda quyidagi shart- larni qanoatlantiruvchi ϕ 1 , ϕ 2 , . . . , ϕ n . . . (4.12) sistema mavjudligini isbotlang: 150 IV. Normalangan fazolar 1) (4.12) sistema ortonormal; 2) har bir ϕ n element f 1 , f 2 , . . . , f n , . . . elementlarning chi- ziqli kombinatsiyasidan iborat, ya’ni ϕ n = a n1 f 1 + a n2 f 2 + . . . + a nn f n ; 3) har bir f n element ϕ 1 , ϕ 2 , . . . , ϕ n , . . . elementlarning chi- ziqli kombinatsiyasidan iborat, ya’ni f n = b n1 ϕ 1 + b n2 ϕ 2 + . . . + b nn ϕ n va b nn 6= 0. (4.12) sistemaning har bir elementi 1) - 3) shart- lar bilan bir qiymatli aniqlanadi (±1 koeffitsientlarini hisobga olmaganda). Yechimi. ϕ 1 elementni ϕ 1 = a 11 f 1 ko‘rinishda izlaymiz. Bunda a 11 quyidagi shart bilan aniqlanadi: hϕ 1 , ϕ 1 i = kϕ 1 k 2 = a 2 11 (f 1 , f 1 ) = 1. Bundan a 11 = 1 b 11 = ±1 p hf 1 , f 1 i , ϕ 1 = ±f 1 p hf 1 , f 1 i . Shunday qilib, ϕ 1 elementning ishorasi hisobga olinmasa, u bir qiymatli aniqlanadi. Endi 1) − 3) shartlarni qanoatlantiruvchi ϕ 1 , ϕ 2 , . . . , ϕ n−1 elementlar topiladi deb faraz qilamiz. U holda f n elementni ushbu f n = b n1 ϕ 1 + b n2 ϕ 2 + . . . + b nn−1 ϕ n−1 + h n ko‘rinishda yozish mumkin. Bu yerda k < n bo‘lganda hh n , ϕ k i = 0. Haqiqatan, b nk koeffitsientlar. Demak, h n element ham quyidagi shart- lar bilan bir qiymatli aniqlanadi: hh n , ϕ k i = hf n − b n1 ϕ 1 − . . . − b nn−1 ϕ n−1 , ϕ k i = = hf n , ϕ k i − b nk hϕ k , ϕ k i = 0. hh n , h n i > 0 ekanligi ravshan (hh n , h n i = 0 tengligi (4.1) sistema- ning chiziqli erkliligiga zid bo‘lar edi). Endi ϕ n elementni quyidagicha olamiz: ϕ n = h n p hh n , h n i . § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 151 Natijada h n va ϕ n elementlar induksiya yordamida f 1 , f 2 , . . . , f n ele- mentlar orqali ifodalanadi: ϕ n = a n1 f 1 + a n2 f 2 + . . . + a nn f n , bu yerda a nn = 1 p hh n , h n i . Shu bilan birga, hϕ n , ϕ n i = 1, hϕ n , ϕ k i = 0, f n = b n1 ϕ 1 + b n2 ϕ 2 + . . . + b nn ϕ n , b nn = p hh n , h n i 6= 0. (4.11) sistemadan (4.12) sistemaga o‘tish ortogonallashtirish jarayoni deb ataladi. 4.3.6. L Evklid fazosida {x n } va {y n } ketma-ketliklari beril- gan bo‘lib, x n → x va y n → y bo‘lsa, u holda hx n , y n i → hx, yi ekanligini isbotlang. Yechimi. Koshi — Bunyakovskiy tengsizligiga ko‘ra |hx, yi − hx n , y n i| = |hx, yi − hx, y n i + hx, y n i − hx n , y n i| ≤ ≤ |hx, yi − hx, y n i| + |hx, y n i − hx n , y n i| = = |hx, y − y n i| + |hx − x n , y n i| ≤ ≤ kxkky − y n k + kx − x n kky n k. Yaqinlashuvchi {y n } ketma-ketlik chegaralangan bo‘lgani uchun, teng- sizlikning o‘ng tomoni n → ∞ da nolga intiladi. Shu sababli, hx n , y n i → hx, yi. Bundan skalyar ko‘paytmaning uzluksizligi kelib chiqadi. 4.3.7. L Evklid fazosining xohlagan x va y elementlari uchun parallelogramm tengligi deb ataluvchi kx + yk 2 + kx − yk 2 = 2(kxk 2 + kyk 2 ) tengligining o‘rinli ekanligini isbotlang. Yechimi. Norma ta’rifiga ko‘ra kx + yk 2 + kx − yk 2 = hx + y, x + yi + hx − y, x − yi = = hx, xi + hx, yi + hy, xi + hy, yi + hx, xi − hx, yi − hy, xi + (y, y) = = 2hx, xi + 2hy, yi = 2(kxk 2 + kyk 2 ). 4.3.8. Skalyar ko‘paytmaning to‘rtinchi aksiomasini quyidagi aksioma bilan almashtirish mumkin ekanligini is- botlang: hx, xi ≥ 0, hx, xi = 0 ⇒ x = 0. 152 IV. Normalangan fazolar Yechimi. x = 0 bo‘lsin. U holda xohlagan λ soni uchun h0, 0i = hλ0, 0i = λh0, 0i tengligini yoza olamiz. Natijada h0, 0i = 0 ekanligi kelib chiqadi. 4.3.9. Skalyar ko‘paytma kiritilgan fazoning xohlagan x, y, z elementlari uchun Apolloniy ayniyati deb ataluvchi kz − xk 2 + kz − yk 2 = 1 2 kx − yk 2 + 2 ° ° ° °z − x + y 2 ° ° ° ° 2 tengligini isbotlang. Yechimi. Berilgan tenglikning ikki tomonini ham almashtiramiz: kz − xk 2 + kz − yk 2 = hz − x, z − xi + hz − y, z − yi = = hz, zi − hx, zi − hz, xi + hx, xi+ +hz, zi − hy, zi − hz, yi + hy, yi = = 2(hz, zi − hx, zi − hz, yi) + hx, xi + hy, yi. 1 2 kx − yk 2 + 2kz − x + y 2 k 2 = 1 2 hx − y, x − yi+ +2 ¿ z − x + y 2 , z − x + y 2 À = = 1 2 (hx, xi − hy, xi − hx, yi + hy, yi) + +2hz, zi − hx + y, zi − hz, x + yi + 1 2 hx + y, x + yi = = 2(hz, zh−hx, z − hz, yi) + hx, xi + hy, yi. Demak, berilgan tenglik o‘rinli. 4.3.10. Evklid fazosida x va y elementlarning ortogonal bo‘lishi uchun kxk 2 + kyk 2 = kx + yk 2 tengligining zarur va yetarli ekanligini isbotlang. Yechimi.. Zarurligi. x ⊥ y bo‘lsin. U holda kx + yk 2 = hx + y, x + yi = = hx, xi + 2hx, yi + hy, yi = kxk 2 + kyk 2 . Yetarliligi. kxk 2 + kyk 2 = kx + yk 2 tenligi o‘rinli bo‘lsa, hx, yi = 0 tengligi kelib chiqadi, ya’ni x ⊥ y. § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 153 4.3.11. ` 2 fazoda x = (x 1 , x 2 , . . .) va y = (y 1 , y 2 , . . .) element- larning skalyar ko‘paytmasi hx, yi = ∞ X n=1 x n y n ko‘rinishda, norma kxk = p hx, xi ko‘rinishda kiritiladi. ` 2 ning to‘la ekanligini isbotlang. Yechimi. ` 2 fazoda metrika ρ(x, y) = ||x − y|| = v u u t ∞ X n=1 (x n − y n ) 2 formula bilan aniqlanadi. Demak, 3.1.14-misolga ko‘ra ` 2 ning to‘la ekanligi kelib chiqadi. 4.3.12. K to‘plam H ning qism fazosi bo‘lsa, u holda xohla- gan f ∈ H elementni f = g + h g ∈ K, h ∈ K ⊥ , (4.13) ko‘rinishda yagona usulda yozish mumkin ekanligini va g ele- mentning kf − gk = ρ(f, K) (4.14) tenglikni qanoatlantirishini isbotlang. Bunda ρ(f, K) miqdor f nuqtadan K fazogacha masofa: ρ(f, K) = inf x∈K ||f − x||. Yechimi. ρ(f, K) = d belgilashini kiritib, K dan kf − f n k 2 < d 2 + 1 n 2 (n = 1, 2, . . .) (4.15) tengsizlikni qanoatlantiruvchi {f n } ketma-ketligini olamiz. Parallelo- gramm tengligiga ko‘ra kf n − f m k 2 + k(f − f n ) + (f − f m ))| 2 = 2[kf − f n k 2 + kf − f m k 2 ] (4.16) tengligiga ega bo‘lamiz. Shu bilan birga, f m + f n 2 ∈ K bo‘lganligidan, ushbu k(f − f n ) + (f − f m )k 2 = 4 ° ° ° °f − f n − f m 2 ° ° ° ° 2 ≥ 4d 2 (4.17) 154 IV. Normalangan fazolar tengsizligi o‘rinli. Natijada (4.15), (4.16) va (4.17) lardan kf n − f m k 2 ≤ 2 · d 2 + 1 n 2 + d 2 + 1 m 2 ¸ − 4d 2 = 2 n 2 + 2 m 2 . Bu tengsizlikdan {f n } ketma-ketlikning fundamental ekanligi ko‘rinadi. Shu sababli, H to‘la bo‘lgani uchun, u yaqinlashuvchi. lim n→∞ f n = g bo‘lsin. K yopiq bo‘lgani uchun g ∈ K. Endi (4.15) da n → ∞ da limitga o‘tsak kf −gk ≤ d tengsizligiga ega bo‘lamiz. d ning ta’rifidan kf −gk ≥ d tengsizligi ham o‘rinli. Natijada, kf − gk = d tengligi kelib chiqadi. Endi f − g = h elementning H ⊥ fazosiga tegishli ekanligini isbot- laymiz. K to‘plamda noldan farqli xohlagan ϕ element olaylik. Har bir λ son uchun g + λϕ ∈ K, u holda kh − λϕk 2 = kf − (g + λϕ)k 2 ≥ d 2 . Bu tengsizlikni skalyar ko‘paytmaning xossasidan va kf − gk = d teng- ligidan foydalanib −λhh, ϕi − λhϕ, hi + |λ| 2 hϕ, ϕi ≥ 0 ko‘rinishda yozish mumkin. Natijada λ = hh, ϕi hϕ, ϕi bo‘lgan xususiy holda − |hh, ϕi| 2 hϕ, ϕi − |hh, ϕi| 2 hϕ, ϕi + |hh, ϕi| 2 hϕ, ϕi ≥ 0 tengsizligi, ya’ni |hh, ϕi| 2 ≤ 0 tengsizligi kelib chiqadi. Bu tengsizlik faqat h ⊥ ϕ bo‘lgan holda o‘rinli. Demak, ϕ element K ning xohlagan elementi bo‘lganligidan, h ⊥ K, ya’ni h ∈ K ⊥ . Shunday qilib f ning (4.13) ko‘rinishda ifodalanishi va uning (4.14) tenglikni qanoatlantirilishi isbotlandi. Endi f ni (4.13) ko‘rinishda ifodalash yagonaligini ko‘rsatamiz. Agar f = g + h = g 0 + h 0 , g, g 0 ∈ K, h, h 0 ∈ K ⊥ bo‘lsa, u holda g − g 0 = h 0 − h tengligiga ega bo‘lamiz. Bu tenglikning chap tomonidagi element K ga, o‘ng tomonidagi element K ⊥ fazosiga tegishli. Shu sababli g − g 0 ⊥ h 0 − h. Bundan g − g 0 = h 0 − h = 0 munosabatiga ega bo‘lamiz. 4.3.13. x element Fure qatorining s n = n P k=1 a k x k qismi, x ele- mentning H n = L ({x 1 , x 2 , . . . , x n }) qism fazodagi proektsiyasi- dan iborat ekanligini isbotlang. § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 155 Yechimi. x = s n + (x − s n ) bo‘lib, s n ∈ H n bo‘lganligi uchun x − s n ⊥ H n ekanligini ko‘rsatish yetarli. hx − s n , x k i = hx, x k i − hs n , x k i = a k − a k = 0, ya’ni x − s n ⊥ x k , (k = 1, 2, . . . , n) bo‘lgani uchun x−s n ⊥ H n ekanligi skalyar ko‘paytmaning xossalaridan kelib chiqadi. 4.3.14. Hilbert fazosida Bessel tengsizligi deb ataluvchi ∞ X k=1 |a k | 2 ≤ kxk 2 tengsizligini isbotlang. Yechimi. ks n k 2 + kx − s n k 2 = hs n , s n i + hx − s n , x − s n i = = hs n , s n i + hx, xi − hx, s n i = = * n X k=1 a k x k , n X k=1 a k x k + + hx, xi − * x, n X k=1 a k x k + = = n X k=1 a 2 k + hx, xi − n X k=1 a 2 k = hx, xi = kxk 2 tengligidan kxk 2 ≥ ks n k 2 tengsizligi, ya’ni n P k=1 a 2 k ≤ kxk 2 tengsizlgi kelib chiqadi. Bu tengsizligida n → ∞ da limitga o‘tsak ∞ X k=1 a 2 k ≤ kxk 2 tengsizligiga ega bo‘lamiz. 4.3.15. (Riss — Fisher teoremasi) H Hilbert fazosida xohlagan {ϕ n } ortonormal sistema va ∞ P k=1 c 2 k < ∞ shartni qanoatlantiruvchi {c n } sonlar ketma-ketligi berilgan bo‘lsin. U holda ushbu c k = hf, ϕ k i; ∞ X k=1 c 2 k = hf, f i = kf k 2 156 IV. Normalangan fazolar tengliklarni qanoatlantiruvchi f ∈ H element mavjudligini is- botlang. Yechimi. f n = n P k=1 c k ϕ k deb olaylik, u holda kf n+p − f n k 2 = kc n+1 ϕ n+1 + . . . + c n+p ϕ n+p k 2 = = hc n+1 ϕ n+1 + . . . + c n+p ϕ n+p , c n+1 ϕ n+1 + . . . + c n+p ϕ n+p i = n+p X k=n+1 c 2 k . Natijada ∞ P k=1 c 2 k < ∞ bo‘lgani uchun {f n } ketma-ketlik fundamental, De- mak, yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. lim n→∞ f n = f bo‘lsin. Endi hf, ϕ i i ni quyidagicha almashtiramiz: hf, ϕ i i = hf n , ϕ i i + hf − f n , ϕ i i = * n X k=1 c k ϕ k , ϕ i + + hf − f n , ϕ i i. n ≥ i bo‘lganda, ¿ n P k=1 c k ϕ k , ϕ i À = c i bo‘lgani uchun, hf, ϕ i i = c i + hf − f n , ϕ i i. (4.18) Endi hf − f n , ϕ i i ≤ kf − f n k · kϕ i k tengsizligi o‘rinli bo‘lganligi uchun n → ∞ da hf − f n , ϕ i i → 0. (4.18) ning chap tomoni n ga bog‘liq emas. Shu sababli, bu tenglikda n → ∞ da limitga o‘tsak hf, ϕ i i = c i tengligiga ega bo‘lamiz. * f − n X k=1 c k ϕ k , f − n X k=1 c k ϕ k + = hf, f i − n X k=1 c 2 k tengligini tekshirish qiyin emas. n → ∞ da kf − f n k → 0 bo‘lganligidan, bu tenglikdan ∞ X k=1 c 2 k = hf, f i tengligi kelib chiqadi. 4.3.16. H separabel Hilbert fazosida har qanday ortonor- mal sistema ko‘pi bilan sanoqli bo‘lishini isbotlang. Yechimi. Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling