Kur’ân-ı Kerîm’in yedi harf üzere (‘alā sab‘ati a ḥruf) indirildiğini bildiren

Kaynaklar Hakkında Bir Not
Bu makalede biz, aslında geleneğin kendisi hakkında söyleyeceklerine ba-
kıyoruz ve bu yüzden kaynaklarımızın güvenilir olup olmaması açıkçası konu-
muz değil. Her rivayeti eşit güvenirlikte kabul etmek mecburiyetinde değiliz,
fakat diğer taraftan resmin tamamını reddetmek de akla sığar bir durum de-
ğildir. Bilhassa temel kaynaklarda nasıl sunulduğunu bilmek önemli olduğu
için, imam Mâlik’in Muva
ṭṭ
a’ı (çeşitli rivayetleriyle birlikte), altı hadis kitabı
ve et-
Ṭ
aberī, İbn ‘A
ṭ
iyye ve el-Kur
ṭ
ubī‘nin tefsirleri gibi meşhur ve muteber
temel kaynaklarda yer alan rivayetler, kıraat edebiyatıyla birlikte, bizim başlıca
referanslarımızı oluşturacaktır.
2 Bkz. el-Bannā’, It
ḥ
āf, 7.

---

SÖZLÜ KOMPOZİSYON, YAZILI KOMPOZİSYON
VE YEDİ HARF HADİSİ
333
İbn Mücāhid ve Yedi Kıraat
İbn Mücāhid Kitāb al-Sab‘a fi l-qırā’āt (yaklaşık anlamı: Yedi Kıraat Ki-
tabı) isimli eserinin başında, “İslam âlimleri, verdikleri fıkhi hükümlere göre
ayrıldıkları gibi Kur’ân okuyuşlarına göre de ayrılırlar”
3
der. Başka bir deyişle
fıkhın füru meselelerinde farklılıklar olduğu gibi, ki çok iyi bildiğimiz fıkıh
mezhepleri arasındaki farklılıklar bunlardandır, Kur’ân’ın okunuşuyla alakalı
detaylarda da farklılıklar bulunmaktadır. Tıpkı fıkhî farklılıkların sonradan
dört mezhep (Sünni bakış açısına göre, Ebu Hanife, Şafiî, Mâlik ve Ahmed
b. Hanbel’in adlarıyla anılan mezhepler) olarak sadeleştirildiği –sınırlarının
çizildiği veya standartlaştırıldığı da diyebiliriz- gibi, farklı Kur’ân okuma şe-
killeri de yedi kıraat olarak bizzat İbn Mücāhid tarafından sadeleştirilmiş- yine
sınırları çizilmiş veya standartlaştırılmış diyebiliriz- ve böylece bilinen yedi
kıraati ilk belirleyen olarak tarihe geçmiştir (avval man sabba‘a al-sab‘a)
4
. Bir
Müslüman’ın bugün -ya da çok yakın bir zamana kadar- dört mezhepten bi-
rini takip ettiği gibi Kur’ânı da İbn Mücāhid’in yedi kıraatinden birine uya-
rak okuduğuna inanılır. Peki, bu yedi kıraat nedir ve neden diğerleri değil de
bu kıraatler temellendirilmiştir, bu kıraatlerin arasındaki farkların tabiatı ne-
dir? Haklı olarak şöyle bir soru da sorulabilir: ilahi koruma altına alınmış tek
Kur’ân olduğu halde neden onun farklı versiyonlarının olduğunu çağrıştıran
bir durumun olması gerekmektedir?
İbn Mücāhid kârilerini, İslam’ın ilk dönemlerindeki belli başlı eğitim mer-
kezlerine olan coğrafi yakınlıklarını dikkate alarak derlemiştir. Medine’den
Nâfi‘in (ö. yaklaşık 169/786) kıraatini; Mekke’den İbn-i Kesīr’in (ö. 120/738)
kıraatini; Şam’dan İbn-i ‘Āmir’in (ö. 118/736) kıraatini; Basra’dan Ebū ‘Amr’ın
(ö. yaklaşık 154/770) kıraatini ve son olarak Kufe’den üç karinin kıraatini seç-
miştir: bunlar ‘Ā
ṣim’ın (ö. yaklaşık 127/745)
Ḥ
amza’nın (ö. yaklaşık 156/773)
ve Kisāī’nin (ö. 189/805) kıraatleridir
5
. Görülüyor ki Medine, Mekke, Şam ve
Basra gibi merkezlerden birer kārī seçerken Irak bölgesinin merkezi Kufe’den
üç kari seçmiştir. Kufe’den üç kıraat seçmesinin sebebini bilmiyoruz, fakat
Irak bölgesinin başkenti Bağdat’ta yaşamış olmasından hareketle, Kufe’nin
3 İbn Mücāhid, Kitāb al-Sab‘a fi l-qırā’āt (ed. Şavqī
Ḍ
ayf; Kahire: Dārul-Ma‘ārif, 2.baskı,
yaklaşık 1980/1401), 45.
4 Bkz. İbnu’l-Cezerî, Ğāyat al-nihāya fī 
ṭ
abaqāt al-qurrā’ (Das Biographische Lexicon der 
Koranlehrer) (ed. G. Bergsträsser and O. Pretzl; Leipzig: F. A. Brockhaus ve Kahire:
Matba‘atu’s-Sa‘āde, 3 cilt, 1932-5), i. 139.
5 Burada verilen hicri ilk iki yüzyıla ait tarihler, bundan sonra da, iki önemli uyarıyla birlikte
okunmalıdır: (a) kaynaklarda ölüm tarihiyle ilgili çoğu zaman bir kesinlik yoktur; ve (b)
hicri tarihler miladi tarihe yaklaşık olarak dönüştürülebilmektedir, özellikle ölüm ayı be-
lirtilmemişse, zira bir hicri yıl iki miladi yılı, başından yada sonundan farklı uzunluklarda
içine almakta ve böylece tarihin iki yıldan hangisine tekabül ettiğini kestirmek zorlaşmak-
tadır.

---

334