Kurs ishi mundarija

Varvarlar istelosining natijalari
Shunday qilib, G'arbiy Yevropa kartasi eramizning V va VI asrlari ichida butunlay o'zgarib ketdi. G'oyat katta G'arbiy Rim imperiyasi tamomila yo'qoldi.
- Yevropada davlat tuzumi ibtidoiy bo'lgan o'nlab mayda - mayda varvar korolliklari vujudga keldi. Lekin bu o'zgarish faqat siyosiy o'zgarishlardan iborat emas edi.
- Xalqlarning buyuk ko'chishi deb atalgan ko'chish antic quldorlik tuzumining halok bo'lishi edi.
- Oqibat natijada Rim qullari va kalonlari Dehqonlar ommasiga aylandilar, kelgindi varvar dehqonlar ancha erkinroq edilar.
- ... Yerlarning bir qismi esa varvar dehqonlar qo'liga o'tdi, bu dehqonlar shaxsiy erkinliklarini ham saqlab qolgan va o'zlarining jamoa tartiblarini yangijoyga ko'chirib olib kelgan edilar, bu jamoa tartiblari sinflar paydo bo'lmasdan ilgarigi urug'chilik tuzumi bilan bog'langan edi.
Kishilik tarixida o'rta asrlarning ahamiyati
XVIII asr tarixlari o'rta asrlar tarixini "varvarlik", "jaholat", "fanatizm" hukm surgan zamon deb tushuntirdilar. O'rta asrlar tarixiga bo'lgan munosabat fransuz revalyutsiyasidan keyin o'zgardi. "Romantizm" maslagidagilar o'rta asrlardagi jamiyatni, "oksincha", "buzilgan "sivilizatsiyali", "yangi jamiyatga qarama-qarshi bo'gan ideal jamiyat" deb hisobladilar. Imperializm davrdagi fashist tarixchilar o'rta asrlardagi harbiy-feodal tuzumning sosloviyachiligini, urushqoqligini, vahshiyona zo'ravonlik qilishi va boshqa varvarlik xususiyatlarini maqtab quvvatladilar.
Keskin sinfiy ziddiyatlar, krepostnoylarning qattiq eksplutatsiyasi, mehnatkashlar ommasining huquqsizligi, ko'p asrlar davom etgan madaniy qoloqlik va fanning kam taraqqiyot etganligi shubhasiz o'rta asrlarning xususiyati edi. Shu bilan birgalikda ijtimoiy-siyosiy madaniy taraqqiyoti jihatidan ibtidoiy jamiyat va quldorlik jamiyatiga nisbatan ancha progressivroq edi.
"O'rta asrlar" degan terrain deyarli yangi termindir. XVI-XVII asrlarda o'tgan gumanist-tarixchilar kirtgan bo'lib, ular ham buni o'z navbatida gumanist- filologlaridan olganlar, gumanist-filologlar latin tilini qadimgi o'rta va yangi (Renisans yoki uyg'onish davri-yangi davr deb atalgan.) til deb uchga bo'lganlar. Bu terminalogya XVIII asrda uzil-kesil qaror topdi.
O'rta asrlar tarixining tarixiy xronologik chegaralari turli vaqtlarda turlicha belgilanib kelingan. Ba'zi tarixchilar:
-Konstantin Buyuk podsholik qilgan davrdan (IV asr boshlaridan) boshlanib, 1453 yilda Konstantinapolning qulashi bilan tamom bo'ldi deb hisoblaganlar. XIX asr tarixchilari:
476 yildan G'arbiy Rim imperiyasi qulagan yildan boshlab, 1492 yil Amerika kashf qilingan yil bilan tamom bo'ladi, deb hisoblaganlar. Markscha davrlarga bo'lish ijtimoiy-iqtisodiy formasiyalar progressiv ravishda almashinadi. Sosial revolyutsiya bilan tugaydigan keskin sinfiy kurash natijasida sodir bo'ladi. Insoniyat O'rta asrlar tarixi o'zining tarixiy taraqqiyotida birin-ketin bir necha bosqichni: -Ibtidoiy jamoa tuzumini; -Quldorlik tuzumini; -Feodalizm; -Kapitalizm; -Sotsializm;
O'rta asr Yevropasi tarixi Rim quldorlik imperiyasining qulashidan boshlandi, bu imperiya ichki qarama-qarshiliklar natijasida, ya'ni quldorlik xo'jaligining krizisi, sinfiy kurashning g'oyat keskinlashib ketganligi. Italiya va uning viloyatlarining zaiflashib ketganligi hamda iqtisodiy va siyosiy aloqalarining uzilib ketganligi natijasida, shuningdek, tashqi sharoitlar natijasida-varvarlarning ommaviy hujum qilishi natijasida quladi. Varvarlar imperiyani bosib olib, uning territoriyasiga bir qancha varvar korolliklari tuzgan edilar. Eramizning V-VI asrlarida tashkil topgan bu korolliklar Yevropada keyinchalik vujudga kelgan milliy davlatlarning kurtagi bo'ldi. XVII asrning 40 yillaridagi ingliz revolyutsiyasi, ya'ni Yevropadagi birinchi yirik burjua revolyutsiyasi O'rta asrlar tarixini yangi zamon tarixidan ajratib turadigan chegara bo'lib, yangi tarix kursi shu revolyutsiyadan boshlandi.
O'rta asrlar tarixi feodal ishlab chiqarish usuli hukmron bo'lgan davr tarixidir. O'rta asrlar tarixi o'n ikki asrlik davrini qamrab olgan davr tarixidir, bu davrda G'arbiy va Sharqiy Yevropa xalqlari ham, shuningdek, Osiyo va Shimoliy Afrika xalqlari ham o'zlarining ijtimoiy taraqqiyotida alohida bir bosqichni - feodalizmni boshlaridan kechirmoqda edilar. Agar qadimgi dunyo taraqqiyotiga asosan quldorlik farmasiyasi to'g'ri kelgan bo'lsa, agar yangi tarixning mazmuni kapialistik tuzumning qaror topishi, gullashi va keyinchalik tushkunlikka uchrashidan iborat bo'lsa, O'rta asrlar feodalizm formasiyasining rivojlanishi bilan bo'g'liqdir. Feodalizmning qaror topishi, gullashi va nihoyat, chirib yuzkunlikka yuz tutushi O'rta asrlar tarixining ijtimoiy-siyosiy mazmunini tashkil etadi;
Feodalizmni kapitalizm bilan taqqoslab, feodal ishlab chiqarish (usullari bilan) usulining 4 ta xarakterli belgisini ko'rsatib berdilar: -Natural xo'jalik hukm surishini;
-mayda ishlab chiqarish feodal ishlab chiqarishning negizini tashkil qilinishi, shu bilan birga kapitalizmdan farq qilib mehnatkashlar ishlab chiqarishi vositalaridan ajralgan bo'lmay balki ishlab chiqarish vositalari bilan uzviy ravishda bog'langan bo'lishi;
-G'ayri iqtisodiy yo'l bilan majbur qilish borligini ,bunda pomeshchik dehqonni mahsulotining bir qismini pomeshchikka (obrok) yoki xo'jayin yerida ishlab berishga (barshchina) majbur qilinishi.
-mayda ishlab chiqarish tufayli texnika past,ibtidoiy darajada bo'lishi;
Feodal ishlab chiqarish usulining negizini o'sha davrdagi ishlab chiqarishning asosiy vositasi bo'lgan yerga feodalning egalik qilishi tashkil etadi.
Feodalizm davridagi ijtimoiy sinflar: Pomeshchik-dehqon-krepostnoy dehqon. Feodal rentasining uch turi -ishlab berish. (barshina) –mahsulot (obrok)

O`rta asrlar degan atama yangi atamadir. Bu atamani XVI- XVII asrlarda yashagan gunontes tarixchilar kiritgan bo`lib, ular ham buni o`z navbatida gunonest – felologlardan olganlar, gunomest filologlar lotin tilini qadimgi, o`rta va yangi yoki uyg`onish davri yangi davr deb atalgan til deb uchga bo`lganlar. Bu atamashunoslik XVIII asrda o`zil- kesil qaror topdi.

O`rta asrlar tarixi insoniyat tarixida muhim bosqich tarixshunoslikda u uzoq davrni milodning V-XVII asrlarini o`z ichiga oladi. O`rta asrlar tarixi 3ta katta davrga bo`linadi.
1. Ilk o`rta asrlar V asrda boshlanib, taxminan XI asr oxirigacha bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Bu davr insoniyat tarixida yer mulkchilik shu munosabatlari bilan bog`liq iqtisodiy usuliga yani feodal munosabatlariga utish feodal poshestisining vujudga kelishi feodal tabaqalarning tashkil topishi katolik cherkovi ta`sirining G`arbiy Yevropaga yoyilishi katolik cherkovi ta`sirining G`arbiy yevropaga yoyilishi islom dinining paydo bo`lishi va keng tarqalishi davridir.
2. Rivojlangan o`rta asrlar XI – XV asr o`rtalarida bo`lgan davrni o`z ichiga oladi va bu davrda feodal usuli qilishmoqda tula rivojlanibgina qolmay balki sex hunarmandchiligiga va o`ziga xos shahar ijtimoiy yuzumiga ega bo`lgan o`rta asrlar shaharlari rivojlanib muofaqiyatga erishdi ya`ni shahar respublikalar vujudga keldi. Solib yurishlari natijasida mexnat taqsimoti o`sdi savdo rivojlandi, natural xo`jalik boshlari
3. So`ngi o`rta asrlar XV – XVII asrning birinchi yarmini o`z ichiga olib davrda yevropada uyg`onish davri madaniyatining rivoji dastlabki jamg`arish (kapitalining) vujudga kelishi Buyuk geografik kashfiyotlar va ixtirolar Yevropa diniy reformatsiyasi dexqonlar urushlari va ilk vujudga inqiloblari davridir.
O`rta asrlar davri 476 yil ya`ni G`arbiy Rim Emperiyasining qulashi voqeasidan boshlanib to 1640 yilgi Angiliya burjua rivoliyutsiyasiga bo`lgan davrni o`z ichiga oladi.
O`rta asrlar davriga oid manbalarni 3 turga bo`lamiz 1) Tarixiy yilnoma yoki qissalar bularga Sali haqiqat Russkaya pravda va hokozolar.
2) Hujjatlar ijtimoiy- iqtisodiy huquqiy va siyosiy hayotni kursatuvchi jarimalar soliqlar boshqaruv va sud faoliyatlari bilan bog`liq yozma majbualar.
3) Qonunchilik bilan bog`liq manbalar bu emperator yoki qarorlar farmonlar parlament qarorlari va hokozolar.
Rim imperiyasida quldorlik tuzumi III asrdayoq tamomila tushkunlikka uchragan edi. Qo`l mehnati unumdorligining pastligi, Rimga qarshi tuxtovsiz qo`zg`olonlari bularning hammasi quldorlik xo`jaligini ekspeditsiya qilishning boshqa farmonlari joriy qilish yo`li bilan ijtimoiy- iqtisodiy inqirozlar qutulishiga urindilar emperiyaning III asrdan V asrgacha ravon etgan so`ngi davrdagi Rim quldorlari iqtisodiyotning xususiyati ana shunday bo`lib bu tarixda kolanlik (lat ijarachi ijaraga yer oluvchi nomini oldi). Dastlabki kolanlar deb Rim quldorlar ponestelaridan yer uchastkalarini ijaraga olib ishlovchi ijarachi erkin mayday dehqonlar tushunilgan. Davlatning bir qadar qo`llab quvatlashiga qaramasdan, rimlik mustaqil dehqonlar xonavayron bo`la boshladilar, ularning yerlari quldorlar qo`liga o`ta boshladi.
332 yilda emperator Konistantin katta yer egalarining manfatlarini ko`zda tutib kalonlarni ishlab turgan pomestesini tashlab kelishi taqiqlaydigan va qochib ketgan qolganlarni majburiy yo`l bilan qaytarib olib kelinilishini talab qiladigan farmon chiqardi. Bu farmon natijasida qolgan ikki feodali maxluq bo`lib qolgan edi. u yuridik jixatdan qo`l deb xisoblanmas edi. (ya`ni u qo`lga nisbatan erkin qo`sh deb xisoblanar edi, davlat undan fuqorolik soliqlari olar edi), lekin haqiqatda esa erkin emas edi, chunki u polestedan chiqib ketolmas va yer egasiga obrok tulab turishga va qo`llik majburiyati borligina o`tashga majbur edi.
IV-V asrlarda qolganlar soni yersiz dexqonlar xisobiga qisman ozod qilinganlar qullar xisobiga ko`paya bordi.
IV asrda Rim xukumati o`zining III asrda og`ir inqiroz xolatidan birmuncha qutuldi. Imperatorlardan Demokletian (284-305) va Konstantin (306-337) imperiyaning ma`muriy- ma`naviy sohasi mustaxkamlash uchun bir qancha islohatlar o`tkazdi. Soliqning natural shaklida olinishi, soliq solishi tartibga solish maqsadida goh-goh yerlarning va aholining hisobga olib turishi ish haqining va molar tarixining normaga solinishi otin muomalasining tiklanishi shu islohatlar jumlasidandir.
Imperiyaning inqirozi IV asr ohiri va V asr boshlarida battar keskinlashdi. Ijtimoiy – iqtisodiy islohatlar o`tkazilishiga qaramay, Rim jamiyati qo`ldorlikka asoslanmay jamiyat halicha qolgandi. Quldorlik tuzilishni yo`q qilinishini bir bu inqilob yo`li bilan amalga oshirish mumkin edi. Bu juda katta ijtimoiy o`zgarishlarning xarakatlantiruvchi kuchlar Rim jamiyatidagi ezilgan sinflar va varvarlar bo`ldi. Kullar kolonlar shahar hunarmandlari III – V asrlar davomida o`z xo`jayinlariga quldorga qarshi kurash olib bordilar. Galliya va ispaniyada bogaudlarning III –V asrdagi qo`zg`oloni ishtimoiy Afrikada aganistiklarning xarakati resiya Gannaniya Norikadagi sukamarlarning Vasr o`rtalaridagi g`oloyonlari kuchli tarqoq uyushmagan edi va mag`lubiyat bilan tugar edi. biroq quldorlik Rimga qarshi ezilgan aholidan tashqari yana bir kuch qo`shni varvarlar ham bilan kutardi. Rim emperiyasining qiyin axvolidan foydalanib bush yer va boshqa o`lkalar paydo bo`lgan varvarlar (IV-V asrlarda bular asosan german qabilalari edi) birin ketin viloyatlarni qo`lga ola boshladilar nixoyat 476 yilda G`arbiy Rim emperatorlari qo`lida birgina italiya qolgan edi.
Italiyadan shimolga juda ko`p varvar qabilalari yashagan ular 3 ta katta guruhga keltlar germanlar va slovyanlarga bo`lingan edi. Varvarlarning ijtimoiy tuzumi Rim quldorlik tuzumiga butunlay qarama- qarshi edi. ularda hali ijtimoiy sinflar tarkib topmagan edi. haqiqiy ma`nodagi davlat yo`p edi. Bu qabilalar aholisining asosiy ommasi erkin kishilardan iborat edi.
Rim dastlabki keltlar bilan tuqnashdi. Kelt qabilalari I ming yirik o`rtalarida g`arbiy yevropaning ancha hududida urnashib olgan edi. VI-III asrlarda ular g`arbiy germaniyada va fransiyada (golliyaliklar Ispaniyada kelt iberlar Irlandiyada) (irlar yoki eyrlar) Angliyada (britlar) Shvetsariyada (gollevetlar) o`rnashgan edilar. Kichik Osiyodakeltlar III asr o`rtalarida davlat tuzib, bu davlat Gallantiya deb ataldi. Keltlar o`rta asr Yevropasining tashkil topishida muhim rol o`ynadilar. Keltlarning ko`pchiligi oqibat natijasida rimliklarga buysungan bo`lsa-da lekin ular varvarlar ichida birinchi bo`lib rimliklarga qattiq yurishlik kursatdilar, ya`ni bir qancha etnik va til elementlari G`arbiy Yevropadagi kuygino xalqlarga franso`zlar, irlandlar, inglizlar, ispanlarga keltlardan o`tdi.
Ikkinchi bir qabila germanlar bo`lib, ular Reyin daryosidan Elba daryosigacha bo`lgan hududlarda yashaganlar. Bu qabilalar haqida Rim tarixi Taqitning Germaniya degan kitobida va Yushiy sezarning Golliya urushi haqida sharqlar kitoblarida manbalar uchraydi.
III asrning o`rtalari ya`ni Rim emperiyasida qattiq ijtimoiy va siyosiy krizis hukm surayotgan bir paytda g`arbiy german qabilalari franklar va svevlar Reyindan ya`ni germaniyaning g`arbidagi Rim chegarasidan o`tdilar.
Huddi shunday vaqtda sharqiy german qabilalari ham siljiy boshladilar. Gotlar shimoldan janubga Duniy havzasiga tushib Doniya hududining bir qismini bosib oldi va sharq tomonga Qora Dengiz buyiga tarqaldi. Bu yerga gotlar slavyan sharqiy sarmat qabilalari va boshqa qabilalar orasida 150 yilda yashadila. Ular qora dendiz buyiga ko`p qabilali 2 ta qorollik Vestog korolligi (Dunayning quyi oqimi) va Ostgot korolligi (quyi denner xavzasida) tuzdilar va sharqiy Rim emperiyasining chegaralariga yaqinlashib keldilar. 3 chi bir qabila slovyan bo`lib ularni eralizni VI asrida vizantiyalik yozuvchilar ko`p tilga olganlar. VI asrda yashagan Vizantiyanlik tarixchi Grokopiy slovyanlarni sklavinlar va antler deb atagan. Trokopiyning yozishicha sklavinlar dunay buyida antler Denestrning sharqida yashaganlar.
Slovyanlar juda katta hududda shimolda Boltiq dengizi qirg`oqlarida tartib janubda Dinaygacha, g`arbda Dunaydan tortib to Dnenr xavzasigacha va deneprning shimoldan to okagacha borar edi.
VI-VII asrlarda slovyanlar Vislardan Elbaga qarab Rim emperiyasi hududiga kuchib ketganm german qabilalarini ilgariga hududlarni inom qildilar. Nihoyat slovyanlar Bolqon yarim oroliga sharqiy rim emperiyasi hududiga vizantiya bostirib kirdilar va joylashib olib vizantiya ijtimoiy- iqtisodiy tuzumining o`zgarishiga katta ta`sir kursatdilar.
IV asr boshlaridan boshlab qabilalarning katta katta ittifoqi birlashuvi jarayoni yuz bera boshladi. Quyi reyinda allemanlar ittifoqi Elbada va elbaning narigi tomonida langardlar vandallar burgundlarning ittifoqlari tashkil topdi.
IV asr oxiri va V asr varvarlar yoppasiga emperiya hududiga yul olishdi va bu tarixga xalqlarning buyuk kuchishi emperiya hududiga qarshi davri bo`lib kuchish natijasida xalqlarning buyuk yaxshi chegaralari keskin o`zgarib gotlarning kuchib kelishi bilan boshlandi. (Gotlarning sharqiy qismidagi getlar ostgotlar ko`p qabilali ittifoq bo`lib ularga slovyan va sharqiy sarmat qabilalari ham kirgan edi, bu davlat korol germarix 50 yil boshchilik qildi. U 375 yilda vafot etgach Qora Dengiz bo`yicha Osiyodan ko`p sonli genlar qabilasi keldi). Gotlarning xunnlarga itoat etmagan qismi g`arbiy gotlar deyilgan. Vestgotlar Bolqon yarim orolning janubiga qarab yo`l olib 378 yilda adrinolpolga yaqin joyda Rim qo`shinlarni tor-mor qiladilar bu qushinlarga kumondonlik qilgan emperator Valent o`ldiriladi. Yangi emperator feodasiy I (379-395) muzokaralar yo`li bilan vestotlarni tinchlantirdi, va ularga Bolqon yarim orolning serxosil yerlari ajratib berildi. 90 yillarga kelib Illiriya viloyati vestgotlarga berildi. <sup>6</sup>
Feodosiy vafotida keyin emperiya uning o`g`illari o`rtasida taqsimlandi Sharqda arkadiy (395-408) G`arbda Gonariy (395-423) idora qila boshladi.
Gonariyning lashkarboshisi stilixian (u varvar edi) dastlab bestgotlarning italiyaga qolgan hujumlarini tuxtatib turdi. Vestgodlar koroli Alarix 409 yilda Italiya xududiga kirib bordi (chunki bu paytda stilixnan vazifasidan tushirilgan edi. Shuning uchun Aldix qarshilikka uchramadi). Vestgotlar Rimni 410 yilning 24 avgust kuni bosib oldilar. Alarix 410 yilda afrikaga yurish qilayotgan mahal uldirildi. Vestogtlar Genrix xukumati bilan kelishib bir oz muddatdan so`ng janubiy Golliyaga o`tdilar va ularda 419 yili Rim emperiyasi xududida dastlabki varvar koroligini tuzdilar, uning poytaxti Guluza shahri bo`lgan guluzakorolligi rim emperiyasiga nomigagina qaram edi. aslida u butunlay mustaqil edi.
Bu davrda boshqa bir varvar qabilalari vondollar va svevlar Grapiya yarim oroliga bostirib kirdilar va gvadnana daryosi janubini egalladilar. Vangdallar bu yerda korol Teyzerex boshchiligida ishtimoiy Afrikaga hujum qildilar va 439 yilda 2chi varvar ko0rolligi tashkil topib bu davlatning poytaxti qadimgi Karfogen 443-457 yillar Rona daryosi havzasida yana bir varvar korolligi vujudga keldi, bu korollikning poytaxti Lion shahri bo`lib, bu Burgundiya korolligi edi.
Bu korollik hajmi jihatdan kichikroq bo`lsada horazm Fransiyaning janubi sharqida joylarni shig`ol qilgan edi. Bu paytda G`arbiy Rim emperiyasini salmoqda yo`q emperator Valentian III (425-455) idora qilib turgan edi. U 455 yilda o`ldirilgach vondallar hujum qilib Rimga 4 kun taladilar va bu hujum emperiyani uzil- kesil xalok qildi. 476 yilda German qabilalarining sarkardasi odoakr G`arbiy rimning sulchi emperatori 15 yoshli Raul Avgustni taxtadan o`g`daradi. Germanlar o`z lashkarboshlari odakrni emperator deb e`lon qilganlar. Shunday qilib G`arbiy Rim emperiyasi rasmiy islohatdan ham tamom qiladi. Uning markazi hududini 486 yilda frank qiroli xilofsiz bosib oldi.
Italiyani nomigagina taxtdan utirgan emperatorlar nomidan yo`llanma varvar drujinchilarni boshliqlari idora qildi .
Italiyani bosib olgan ostgotlari vizantiyanliklar 552 yilda mag`lubiyatga uchratadi va vizantiyaliklar Italiyani 555 yilda betamon bosib oldilar va ostoglar qirib tashlandi.
Lekin vezantiyaning Italiyada xukmronlik qilishi uzoqqa bormadi 568 yilda Shimoliy Italiyaga yangi varvarlar longobortlar bostirib kirdilar. Langabardlar oldin Elbaning chap qirg`og`ida yashagan bo`lib svev qabilalarga qarindosh edi. langardborlar boshlig`i korol alboin edi, yangi davlatning poytaxti Gaviya shahri edi. Longarband koroligi bilan bir vaqtda Italiyada VI-VII asrlarda yana bir siyosatni popalik vujudga keldi. Rimning va Rim oblostining ham diniy ham uslubiy xokimi bo`lgan birinchi popa Grigoriy I (590-604) bo`ldi shunday qilib G`arbiy Yevropa xaritasi V- VI asrlarda butunlay o`zgarib ketdi. G`oyat katta G`arbiy Rim emperiyasi tomomila yo`qoldi. Sharqiy Rim emperiyasi Vizantiya degan nom bilan yashab keldi.
Yevropada davlat tuzumi ibtidoiy bo`lgan o`nlab mayday – mayday varvar koroliklari vujudga keldi.