Kurs joybari

Tuqımdı egiw ushın jerni tayarlaw. Gulxayri egiletuǵın maydanlar guzda jaqsılap tegislenip tayarlanadı. Keyininen hár bir gektar maydanǵa ortasha 15-20 tonna jergilikli tóginler shiǵarıladı hám de erni 25-30 sm tereńlikte súdigarlanadı. Aydalǵan maydanlar otaqlardan, ásirese, g'umay hám ajiriq sıyaqlılardıń tamırpaqallardan tazalanadı. Erte báhárde egiw ushın ajıratılǵan jerler onsha tereń surilmesden shizellanadi hám barana etilip so'n malalanadi. Sonday etip, jer egiwge tayın boladı.
Tuqımdı egiw múddeti hám jumsaw norması. Gulxayrini egiw erte báhárde baslanadı. Egiw múddetleri mart ayınıń ortalarından baslanıp aprel ayınıń birinshi yarımıǵa shekem bolǵan dáwirlerge tuwrı keledi. Egiwge tayarlanǵan gulxayri tuqimlari jaqsılap tazalanǵan jáne onıb shıǵıw qábileti joqarı bolıwı kerek. Gulxayri tuqimin egiw mexanizatsiyalastırılgan bolıp tuqimlardi aniq molsherge taslaytugin Ruminiyada islep shıǵarılǵan SP 4-2 seyalkasi járdeminde atqarıladı. Tuqimlar jerga qadalganda tereńligi 2-3 sm, tuqim aralıǵindaǵı aralıq 15 sm, qatar aralıǵı 70 sm. den aspawı kerek. Tuqımdıń egiw norması hár bir gektar maydanǵa 6 -8 kg. den tuwrı keledi. Sonda hár bir gektar maydanda 95238 top gulxayri bolıwı kerek. Eger topıraq ızǵarlıǵı jáne onıń temperaturası jetarli dárejede bolsa, egilgen tuqimlar 8-10 kún dawamında tolıq kógerip shıǵadı. Mabada, jawın muǵdarı kem bolıp qurǵaqlıq bolsa, topıraqtıń ızǵarlıǵı kem balıb temperatura kóterilse, álbette tuqimlardı undirib alıw ushın egilgen maydanlar zaxlatib sug'orilishi zárúr. Waqıtında bul ilajlar ámelge asırılsa egilgen tuqimlatr tez hám sapalı kógerip shıǵadı náller saw ósedi.[1,3,5,7]

I.2.2-súwret (Darilik gulxayri )

I.2.3-súwret (Darilik gulxayri )

II BAP Darilik gulxayri ósimliginiń qollaniliwi

Ózbekstan medicinaında qollanılatuǵın dári ónimleriniń 38-40% ini Dárilik ósimliklerden alınatuǵın preparatlar quraydı. Birqansha keselliklerdi emlewde isletiletuǵın darilik preparatlami (júrek glikozidlari,alkaloidlar, terpenlar, saponinlar, steroid hám fenolli birikpeler hám basqa biologiyalıq aktiv elementlar ) usi waqıtqa shekem sintez jolı menen alıw ilaji bolmagan. Olardı alıw dáregi házirsha tek o'simiiklar bolıp qalıp atır. Tamırı quraminda 35% shilliq moddalar, 37 % kraxmal-10, 2 % saxaroza, mikro-elementler, pektin hám basqa zatlar bar.

Tamır preparatlari (untagı, demlemesi, quruq ekstrakti, sherbeti) hám mukaltin balgam kúshiretuǵı jumsatıwshı, orap alıwshı hám jaraqatlaniwga qarsi qural retinde dem aliw jollari hamde asqazan ishek (gastrit, enterokolit hám boshka) keselliklerdi emlewde isletiledi. Maydanlanǵan tamırı nafas jollari ayazlaganda isletiletugin jiymalar shaylar quramina kired. Tamırınen tayarlanǵan sherbeti farmacevtika ámeliytinda dáriler ta'mini jaqsılaw ushın untaqı dári tayarlawda qullaniladi.
Gulxayri túrleri xalq| shıpakerlik kásibiinde ayemnen isletilip kelinetuǵın ósimliklerge kiredi. Ibn Sino olardıń tamır japraq tuqiminan tayarlanǵan demleme menen zotiljam kán túkiriw jotel buyrak keselliklerin dawalagan hamd balgam kúshiretuǵın hám isiklerdi qaytariwshi qural retinde qollanilgan. Orta Aziya xalqlari gulxayri túrleri tamırınen tayarlanǵan demlemeni kokrek awirganda dem qisiwda okpe awiriwlarinda timaw jotel kokjotel ham dem aliw jollari basqa keselliklerinde jumsatiwshi awiriw qaldiriwshi balgam koshiriw shidari retinde qollaniladi.
Tamırıniń demlemesi taǵı asqazan hám un eki barmaq ishek jarası keselliginde, dizenteriyada, bala -larning ishi ketkende, búyrek (siyish kiyinlashganda) hám boshka keselliklerdi emlewde kullaniladi. Tóbeok, yalliglanganda, tóbeok ogrigida bul demleme menen tóbeok chayiladi. Gulxayri tamırı, guli hám bargidan tayarlanǵan malxamni kuruk jaralar, irińli jaralar hám chipkon chikkan jayǵa boglab kuyilsa, jaqsı payda beredi.
Ximiyalıq quramı. Túbir quramında 11% ge shekem silekey elementlar, 37% kraxmal, 2% ge shekem L-asparagin, 4% betain, 10, 2% saxaroza hám 1, 7% ge shekem may, pektin hám basqa birikpeler boladı. Gulxayri túbiriniń silekey elementları pentozanlar, geksozanlar hám uron kislotalar birikpelerinen shólkemlesken.
Isletiliwi. Gulxayri túbiriniń preparatlari qorshap alıwshı, balg'ain kóshiriwshi hám de yalligianishga qarsı (ásirese, balalaming nápes jolları kesellengende) dári retinde isletiledi. Dárilik preparatlari. Qaynatılǵan, qurǵaqlay ekstrakt, untaq (poroshok), sherbet. Kubik shakiida qırqılǵan túbir dem alıw jolları keselliklerinde isletiletuǵın túrli jıynamalar (Species peetoralis hám basqalar ) quramına kiredi. Qaynatılǵan túbirden tek suwıq suwda tayarlanadı (ónimnen silekey element ajralıp shıǵadı, kraxmal suwda erimasligi sebepli qaynatılǵanǵa ótpeydi). Dárilik gulxayri o'simligining jer ústki bóleginen ajıratıp alınǵan uglevodlar qospasınan «mukaltin» atlı Dárilik preparat alınadı. «Mukaltin» preparatini qaqırıq ko'ehiruvcbi dári retinde joqarı nápes yoilari hám ókpe isiwi keselliklerinde isletiledi Mıywesi pıskennen keyin uzaq waqıt to'kilmay turadı. Bul bolsa tap avgust ayına shekem urıwlami jıynap alıw imkaniyatın beredi.[1,5,7,9]