Kurs jumisi tema: O'nli bólshekler ham procent tusinigin oqitiw Orinladi: Jalgasova e kafedra bosligi: Prenov b qabilladi: Asqarov m nukus 2020 O'nli bólshekler ham procent tusinigin oqitiw

O'nli bólsheklerdi ápiwayı bólsheklerge aylandırıw.

Matematikanıń tiykarǵı túsiniklerinen biri san túsinigi esaplanadı. San haqqındaǵı túsinik áyyemginde payda bolıp, uzaq waqıt dawamında keńeytirilip hám ulıwmalastırıp barılǵan. Eń aldın sanawda isletiletuǵın sanlar : 1, 2, 3, … n … payda bolǵan, bul sanlar natural sanlar dep ataladı. Natural sanlar kompleksi N menen belgilenedi: N= {1, 2, … n …}. Eń kishi natural san 1, eń úlkeni joq. Hár bir natu-ral sandan keyin belgili bir natural san keledi; 3 ten keyin álbette 4 keledi, 100 den keyin - 101 hám taǵı basqa.

Natural sanlar kompleksi ústinde tek eki ámel: qosıw hám kóbeytiw atqarıladı. Eger bolsa, boladı.

Natural sanlarǵa 0 ni hám hámme pútkil keri sanlardı qossak, sanlardıń jańa kompleksi - pútkil sanlar kompleksi payda boladı, onı Z menen belgilew qabıl etilgen; Z={…,-2,-1, 0, 1, 2, …}. Pútkil sanlar ústinde qosıw, kóbeytiw ámellerinen tısqarı ayırıw ámeli de atqarıladı, rasında eger bolsa, .Bunnan boladı. Pútkil sanlar payda etinishidan ekenligi kelip shıǵadı.

Endi kórinistegi bólsheklerdi, ápiwayı bólshek da dep ataladı, kórip shıǵamız. P qálegen pútkil bahanı, q qálegen natural bahanı qabıl etkende payda etetuǵın sanlar kompleksine ratsional sanlar top-lami dep ataladı hám Q menen belgilenedi: , Q ústinde tórt ámel: qosıw, ayırıw, kóbeytiw hám bolıw atqarıladı. Natural sanlar hám pútkil sanlar ratsional sanlar kompleksine bólim jıynaq boladı, yaǵnıy.

Ratsional sanlardıń birpara ózgesheliklerin keltiremiz:

1. den kelip shıǵadı. hámme waqıt atqarıladı.

2. bo‘lib bo‘lsa, bo‘ladi.

3. va bo‘lsa va bo‘ladi.

1-tariyp. hám bólshekler óz-ara teris bólshekler dep ataladı. Basqasha etip aytqanda, kóbeymesi 1 ge teń bolǵan bólshekler óz-ara teris bólshekler dep ataladı. óz-ara teris bólshekler, sebebi Soǵan uqsas, bolǵanı ushın olar óz-ara teris sanlar bolıp tabıladı.