Kurs jumisi tema

Juwmaqlaw :
Juwmaq etip aytqanda, Xalıq aralıq valyuta munasábetleri valyutalardıń xalıq aralıq kólemdegi háreketi nátiyjesinde júzege keletuǵın finanslıq munasábetler bolıp tabıladı.
Xalıq aralıq valyuta munasábetleriniń subektleri bolıp, mámleket, kompaniyalar, bankler, fizikalıq shaxslar hám xalıq aralıq finans institutları esaplanadı.
Xalıq aralıq miynet bólistiriwiniń júzege keliwi mámleketler ortasında sırtqı sawda munasábetleriniń júzege keliwine sebep boldı. Óz gezeginde, sırtqı sawdanı ámelge asırıw túrli mámleketlerdıń valyutaların bir-birine ayırbaslaw zárúriyatın júzege keltirdi.
Xalıq aralıq ekonomikalıq integraciya hám globallasıw processlerinıń tereńlesiwi nátiyjesinde isbilermenlik kapitalı (tuwrı hám portfelli shet el investitsiyalar ) hám suda kapitalınıń (xalıq aralıq kreditler) xalıq aralıq kólemdegi aǵımı kúsheydi. Bul bolsa, xalıq aralıq valyuta munasábetlerin rawajlandırıwǵa kúshli sebep boldı.
Komission tólewler bul qarız beretuǵın bankke belgilengen múddet dawamında zárúr kredit resursların qarız alıwshı ixtiyarına beriw hám rezervde saqlaw minnetlemesi ushın tolıqlanadı. Sonıń menen birge, komission tólewler eger kredit bólek bankler tárepinen emes, bálki bankler awqamı tárepinen berilsa, kredit operatsiyaların ótkeriwdi basqarıw ushın da tolıqlanadı. Sońǵı halda jetekshi bank yamasa awqam jumıstı quraytuǵın menejer kreditlewde qatnasıw úlesin hám de qarızdı úziwden, protsentlardı tólewden túsetuǵın aqshalardı awqam aǵzaları ortasında bóledi. Onıń ushın qarız alıwshıdan basqarıw ushın bir retlik tártipte komission tólewler aladı.
Ishki bazarda jaylastırilmaǵan bólegi yevrovalyutalar bazarına jóneltirildi. Bul bolsa, transmilliy banklardıń kreditlew múmkinshiligin sezilerli dárejede asırdı. Biraq transmilliy banklardıń kreditlerinen turaqlı túrde paydalanıp kelgen hám bul kreditlerge salıstırǵanda talaptıń tiykarǵı bólegin qáliplestirgen rawajlanǵan mámleketlerdıń usı banklardıń kreditlerine bolǵan talabı keskin kemeydi. Bunıń tiykarǵı sebebi neft bahasınıń keskin asıwı nátiyjesinde júz bergen ekonomikalıq konyunkturaniń jamanlaǵanlıǵı edi. Nátiyjede, rawajlanıp atırǵan mámleketlerdıń transmilliy banklardıń kreditlerinen paydalanıw múmkinshiligi asdı. Olar óz húkimetleriniń kepilligi tiykarında transmilliy banklerdıń kreditlerin keń kólemde tarta basladı.
Xalıq aralıq valyuta munasábetleri oǵada biyqarar, uǵımsız hám tez ózgeriwshi process bolıp, onı hár bir mámleket húkimetleri menen bir qatarda valyuta-finans salasındaǵı mámleketlerara shólkemler de tartipke salıwǵa háreket etedi. Bunday shólkemler qatarına Xalıq aralıq valyuta fondı (XVF), Xalıq aralıq rawajlanıw hám tikleniw banki (XTTB), Ekonomikalıq sheriklik hám rawajlanıw shólkemi (IHRT), Xalıq aralıq rawajlanıw assotsiatsiyasi (XRA) kabilardı kirgiziw múmkin.
Xalıq aralıq valyuta fondı (XVF) ózine aǵza mámleketlerdıń valyuta stul hám tólew balansların tártipke saladı, olardıń valyuta - finanslıq máselelerin sheshiw maqsetinde kreditler ajratadı, rawajlanıp atırǵan mámleketlerdıń kóp tárepleme tólewleri sistemasın hám sırtqı qarızların qadaǵalaydı.
Xalıq aralıq tikleniw hám rawajlanıw bankiniń (XTTB) da iskerligi xalıq aralıq valyuta -finanslıq munasábetlardı tártipke salıwǵa jóneltirilgen bolıp, ol óziniń eki filialı - Xalıq aralıq finanslıq korporatsiya (XMK) hám de Xalıq aralıq rawajlanıw assotsiatsiyasi (XRA) menen birgelikte jáhán banki quramına kiredi.
XVFniń aǵzası bolǵan mámleketler XTTBniń aǵzası bola aladı. XTTB tárepinen usınıs etiletuǵın qarızlardıń tiykarǵı bólegi qarız alıwshı mámleketlerdıń ekonomikasın strukturalıq qayta qurıw imkaniyatın beretuǵın joybar hám programmalardi ámelge asırıwǵa jóneltirilgen uzaq múddetli kreditler esaplanadı.
Xalıq aralıq finanslıq korporatsiya (XMK) nıń iskerligi ústin túrde rawajlanıp atırǵan mámleketlerdıń menshikli sektorın finanslıq támiynlewge jóneltiriledi.

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. 
   Xodiyev B.Yu., Shodmonov Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2018
   
2. 
   Shodmonov. Sh., Mamaraximov Iqtisodiyot nazariyasi. T.:2016
   
3. 
   Xudoyberdiyev Z. va boshq. Xalqaro valyuta- kredit munosabatlari. T.: Iqtisod-Moliya. 2012. 200b
   
4. 
   Bobakulov T.I., Abdullayev U.A. Xalqaro valyuta- kredit munosabatlari. T.:Sano-standart.2014.231b
   
5. 
   Tojiyev R.Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari.T.:2006
   
6. 
   Vaxobov A.V., Rasulov T.S. Valyuta munosabatlari nazariyasi.T.:Fan va texnologiya.2013
   

Siltemeler

1. 
   https://uz.denemetr.com/docs/768/index-75419-1.html?page=14
   
2. 
   https://arxiv.uz/uz/documents/referatlar/iqtisodiyot/jáhán-valyuta-tizimi-va-uning-rivojlanıw-bosqichlari
   
3. 
   https://hozir.org/xalqaro-valyuta-tizimining-shakllanıwi-va-rivojlanıwi.html
   
4. 
   http://www.press-service.uz - Ózbekistan Respublikasi Prezidenti axborot markazi sayti
   
5. 
   http://www.gov.uz-Ózbekistan Respublikasi Vazirlar Mahkamasi rasmiysayti
   

i