Kurs jumíSÍ "Jazba tańbalar"

I BAP. Jazba tańbalardıń túrleri
Jazba tańbalar kem-kem jetilisip, usı dáwirdegi qálpine kelgenge shekem kóp ǵana ózgerislerdi, rawajlanıwlardı basınan keshirgenligi málim. Dúnya tillerinde jumsalıp júrgen házirgi jazıwlar sáykes xalıqlardıń tariyxında kóp ásirlik mádeniy rawajlanıwdıń jemisi bolıp tabıladı. Jazıwdıń rawajlanıw tariyxında kóplegen basqıshlardı kóriw múmkin. Túrli materiallarǵa (tasqa, terige, qaǵazǵa hám t.b.) tańbalabatuǵın grafikalıq jazıwdan tısqarı zatlardıń ózleri "jazıw" inventarları xızmetin atqaratuǵın jazıwdıń da bolǵanlıǵı málim. Keyin qolaylastırıp, zatlardıń súwretlerin salıw engizilgen. Jazıw maqsetinde zatlardıń ózlerin alıp júriwden hám belgili alıslıqqa jetkeriwden yamasa saqlawdan góre olardıń súwretlerin paydalanıw anaǵurlım qolaylı hám ańsatıraq bolǵan. Mine, usınnan jazıwdıń tiykarı salınǵan. Jazıwdıń eń baslaması, eń áyyemgi jazıw-súwret jazıwı bolǵanlıǵı ádebiyatlarda tastıyıqlanadı.
Zatlıq simvolika haqıyqat jazıwǵa shekemgi oǵada ápiwayı belgilerdiń sisteması bolǵan. Onday belgiler sistemasın jazıw qatarına kirgiziw qıyın. Solay da ondaylardı jazıwǵa shekemgi "jazıw", jazıwdıń aldındaǵı baslama dep qaraw múmkin. Jazba tańbalardıń qanday til birliklerin ańlatıwı jaǵınan olardı fonogrammalar² hám ideogrammalar³ dep atalatuǵın úljen eki toparǵa bóliw múmkin. Birewi (fonogramna) tildiń mánilik tárepi menen tikkeley baylanıslı bolmastan, tek tildiń seslik birligin yamasa sóylewdiń seslik ayırmashılıǵın sesleniw arqalı ańlatadı. Ekinshisi (ideogramma) - máni ańlatıwshı til birlikleri sesleniwi jaǵınan emes, olardı (mánilik tillik birliklerdi) tikkeley ańlatatuǵın jazba tańbalar.
Jazba tańbalardıń rawajlanıw tariyxına, qaysılarınıń eń áyyem, al qaysılarınıń sońıraq payda bolıw izbe-izligine qaray jáne til birliklerin gúńgirt (abstrakt) hám anıq (konkret) túrde kórsetiwine qaray, qanday til birligin ańlatıwına qaray h.t.b. kompleks jaǵdaylarǵa baylanıslı jazıwdıń túrlerin tórtke bólip kórsetiw múmkin. Olar piktografiyalıq, ideografiyalıq, sillabikalıq, fonografiyalıq jazıwlar.