Kurs jumíSÍ "Jazba tańbalar"

1.3. Grafika
Grafika¹¹ ulıwma jazıw degendi mánide jumsaladı. Bul túsinik ózine jazıwda jumsalatuǵın barlıq shártli tańbalardı, sonıń ishinde álipbeni de jámlestiredi. Jazıwdaǵı barlıq tańbalar hám olardıń til seslerine qarım-qatnası, óz ara úylesip, sáykeslesip keliwi grafika tarawında sóz etiledi. Qaysınday seslerdiń qanday tańba menen belgilenetuǵınlıǵı, qanday háriplerdiń qaysı seslerdi ańlatatuǵınlıǵı yamasa ayırım tańbalardıń tutas bir túsinikti bildiretuǵınlıǵı grafika da sóz boladı. Álipbedegi háripler grafikanıń negizin quraydı. Sonıń menen birge grafikada jumsalatuǵın kóp ǵana tańbalar ushırasadı. Máselen; irkilis belgileri, arab hám rim cifrları, formulalar, transkripciyalıq tańbalar hám taǵı basqalar grafikalıq tańbalar qatarına kiredi. Házirgi jazıwda usı dáwirge shekemgi jazıwdıń tariyxında toplanǵan barlıq tájiriybelerdiń eń jaqsı úlgileri jumsaladı. Bul jazıwda hár qıylı jazıwdıń túrlerine jatatuǵın tańbalardı ushıratıwǵa boladı. Máselen; mákemelerdiń aldına qıstırıp qoyılatuǵın qıstırmalardaǵı (viveskadaǵı) súwretler (saattıń, ayaq kiyimniń, bas kiyimniń, kitaptıń hám t.b.lardıń súwretleri) piktografiyalıq jazıwdıń belgileri boladı. Al shártli belgiler retinde jumsalatuǵın jol qádeleri tańbaları (aylanba, ońǵa, solǵa, kesesine hám t.b. degen mazmundı ańlatatuǵın belgiler), quwatlı kúshke iye elektr togi bar jerge "qáwipli" degen mazmundı ańlatıw ushın salınatuǵın quw bas penen súyektiń súwreti, medicinanıń embleması bolǵan jılan hám uwlı ıdıs hám t.b.lar ideografiyalıq jazıwdıń belgileri bolıp tabıladı. Piktografiyalıq, ideografiyalıq jazıw belgilerine jatatuǵın tańbalar da, sillabografiyalıq jazıw úlgileri bolǵan ya, yu, yo sıyaqlı qosarlı sesti (buwındı) ańlatıwshı tańbalar da, fonografiyalıq tańbalar da grafikanıń qaramaǵına kiredi. Házirgi dúnya tillerinde fonografiyalıq jazıw eń keń taralǵan jazıw bolıp, bunda hárbir seslik tip - fonema kóbinshe óziniń shártli belgisi, simvolı bolǵan grafikalıq sistemasına iye boladı.
Juwmaqlap aytqanda, grafika bir jaǵınan jazıwda jumsalatuǵın barlıq tańbalar jóninde maǵlıwmat berse, ekinshi jaǵınan, tildiń seslik sistemasınıń álipbedegi tańbalarǵa qatnasın úyretedi.