Кутубхоначига ёрдам

Муҳим ва унутилмас саналарга бағишланган кўргазмалар – 
асосан календарнинг қизил ранги билан белгиланган саналарга 
бағишлаб ўтказиладиган кўргазма туридир. Бирор бир ҳодиса, 
байрам, тарихий урф-одат, анъаналар кўргазмада акс эттирилади.
Машҳур кишиларнинг ҳаёти ва ижодига бағишланган ки-
тоб кўргазмалари - ёзувчи, шоирнинг ҳаёт йўлини ёритиб бер-
са, иккинчидан китобхонни унинг асарлари, у ҳақидаги нашр-
лар билан таништиради. Бунда биографик очерклар, хотиралар, 
асарлар тўпламлари, ёзувчи ёки шоирнинг ижоди тўғрисида-
ги танқидий асарлар қўйилади. Ҳужжатлар – фото- расмлар, 
портретлардан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. «Ғазал мул-
кининг султони», «Алишер Навоий мутафаккир шоир», «Камо-
лиддин Беҳзод XXI асрда», «Абдулла Авлоний-маърифатпарвар 
шоир» номларида кўргазмалар ташкил этиш мумкин. 
Жанр кўргазмаси – унинг мақсади китобхонлар эътибори-
ни бир жанрдаги китобларга жалб қилиш ва қизиқтира олиш, 
ўқишга илҳом бағишлашдан иборат. Буни қандай амалга оши-
риш мумкин? Вариантлардан бири кўргазмада нафақат маъ-
лум бир жанр асарлари, балки ушбу жанрнинг келиб чиқиши, 
унинг асосчилари, унинг тарихидан қизиқ ва жамиятда маъ-

---

43
лум қилинмаган фактлар ҳақида маълумот беришдир. Кутуб-
хоначига бундай кўргазмани ташкил этишда биринчи ёрдамга 
Энциклопедик луғатлар ва терминологик адабиётлар қўл ке-
лади. Масалан, кўргазмани қуйидагича номлаш мумкин, тур-
ли хил эртакларга бағишланган бўлиб «Эртакларнинг сеҳрли 
олами» кўргазмадан кўзланган мақсад – болаларни эрта-
кларнинг турли хил йўналишдаги жанрлари билан яқиндан 
таништиришдир. Бундай кўргазмаларнинг турли кўринишда-
ги номлари бўлиши мумкин: «Сеҳрли эртак», «Жониворлар 
ҳақида эртак», «Уй юмушлари ҳақидаги эртаклар» ва ҳ.к.
Бир асар кўргазмаси – бу кўргазманинг унутилмас 
шаклидир. Кўргазманинг мақсади китобхонни бирор бир 
аниқ китобга қизиқтириш ва айнан шу китоб билан боғлиқ 
маълумотларни ҳам кўргазма сифатида тақдим этиш мақсад-
га мувофиқ. Бу – кўргазмага қўйилган китобнинг муаллифи 
ҳақида, унинг ҳаёти ва ижоди, китобнинг яратилиш тари-
хи, асар қаҳрамонлари ҳақида ва уларнинг тақдири, асарга 
бағишлаб чизилган бирқанча рассомлар томонидан яратил-
ган расмлар ва асардаги лавҳаларни акс эттирувчи фотосу-
ратлар жойлаштирилиши мумкин. Бундай кўргазмада китоб 
танлашда тўғри танлов жуда муҳим ҳисобланади. Танланган 
китоб оддий эмас балки ёрқин, мазмунли, қизиқарли бўли-
ши зарур. Масалан, ўтган асрларда чоп этилган ёки замо-
навий классик асарлари, ўлкашуносликка доир адабиётлар 
бўлиши мумкин.

---

44